Belangrijke boodschap in de Granma, van een Braziliaanse psychologe die in Havana studeerde, aan ons allen die elke dag om 20u applaudisseren. Heel wat berichten op sociale media voorspellen dat we na de huidige gezondheidscrisis betere mensen zullen worden, meer solidair, dat we het leven meer zullen waarderen en vooral, dat we een andere, een betere wereld kunnen opbouwen.
Maar, zonder pessimistisch te worden, moeten we er wel rekening mee houden dat we na deze crisis niet per se in een betere wereld zullen wakker worden, zomaar vanzelf, gewoon omdat we dat willen. Integendeel, in haar boek “De shockdoctrine” onderzocht Naomi Klein crisisscenario’s van de afgelopen decennia uit de hele wereld: situaties waarin de bevolking ondergedompeld wordt in angst en het noorden kwijt is, wanneer economieën worden verwoest en overheden niet meer in staat zijn om te reageren. Ze bracht in kaart hoe zulke crisissen een voedingsbodem werden om structurele economische hervormingen door te drukken in het voordeel van de vrije markt en in het nadeel van het algemeen belang.
De opkomende de privatiseringsgolf heeft de sociale rol van de staat ontmanteld, zelfs in strategisch belangrijke sectoren zoals gezondheidszorg en landsverdediging. De sociale uitgaven zijn gedaald en dat ondergraaft – met alle mogelijke gevolgen van dien – de fundamenten van de arbeidsvoorwaarden die de werkende mensen in zoveel jaren van collectieve strijd hebben afgedwongen, waardoor alle bescherming wegvalt.
Geen vruchtbaardere voedingsbodem voor het neoliberalisme om zichzelf op te dringen dan een ramp. Het gaat zelfs zo ver dat het zelf rampen creëert: de oorlogen in het Midden-Oosten, cynisch georkestreerd in naam van de democratie, zijn daarvan het meest voor de hand liggende voorbeeld. Die oorlogen waren een zeer winstgevende onderneming, terwijl de burgerdoden gewoon als collateral dammage werden beschouwd. In Latijns-Amerika is Ecuador is een van de meest typische voorbeelden van hoe het wegvallen van de sociale functie van de staat aan de basis ligt van het gezondheidsdebacle dat ons vandaag bedreigt. Maar de dag van vandaag is er geen gebrek aan dergelijke voorbeelden.
Dit is een systeemcrisis, er is geen andere manier om ze te begrijpen. De globalisering beloofde komaf te maken met de staatsgrenzen om de economische vooruitgang te bevorderen, en dit zou zich dan automatisch vertalen in sociale vooruitgang. Maar in de praktijk zorgde de neoliberale oriëntatie van die globalisering voor een privatisering van de winsten in handen van een kleine wereldelite, en een socialisatie van alle kosten. Het resultaat? Dat zien we vandaag: de kosten worden betaald in mensenlevens en wat universeel wordt, is dat de armsten het eerst sterven.
Het neoliberale denken probeert ons dan wel koppig te overtuigen dat ieder mens apart zichzelf kan redden, maar de realiteit die men voor ons probeert te verbergen, is heel anders: in het licht van een systeemcrisis zijn individuele oplossingen niet genoeg. Het is niet verkeerd dat we proberen om betere mensen te worden na onze overwinning op deze crisis, dat we het leven meer zullen waarderen, dat we onze tijd meer zullen delen met wie ons na aan het hart liggen, dat we de banden met anderen opnieuw aanhalen en dat we meer “ik zie je graag” zullen zeggen of dat we meer gaan genieten van wat we hebben. Het zou goed zijn als we dat konden. Elk proces van zelfontwikkeling is belangrijk, maar dat doet geen afbreuk aan de machtsstructuren die verantwoordelijk zijn voor deze humanitaire crisis, die wellicht niet de laatste is.
Ons persoonlijk welzijn, ook wat ons eigen genot en onze meest intieme banden met elkaar betreft, zullen we pas ten volle kunnen verwezenlijken door ons vermogen om een kritisch bewustzijn te ontwikkelen tegenover de maatschappij, de cultuur en de tijd waarin we leven. En door ons samen met anderen de verdediging op te nemen, in al zijn consequenties, van de collectieve zekerheid en het gemeenschappelijk belang.
We moeten verder kijken dan het puur individuele, en focussen op de wereld om te proberen het systeem, dat op wereldschaal de oorzaak is van de huidige verwoesting, ten gronde te begrijpen. We kunnen op dit moment in de geschiedenis geen toegevingen doen aan het kapitalisme: welk ander systeem is verantwoordelijk voor de klimaatverandering; de precaire arbeidsomstandigheden van miljoenen mensen; de dood van de meest kwetsbaren door geneeslijke ziektes, honger of oorlogen; gebrek aan drinkwater, voedsel en medicijnen voor zeer grote delen van de wereldbevolking; een mank lopende gezondheidszorg… terwijl er miljoenen dollars opzijgezet worden voor de productie van massavernietigingswapens, omdat dat meer winst oplevert?
We moeten overal waar mogelijk opkomen voor een alternatieve tegenhegemonie, voor de opbouw van het socialisme, voor de rechten en zekerheden die de Cubaanse Revolutie heeft afgedwongen en in stand houdt; en onze waardering uitspreken voor de bedrevenheid die de Cubaanse overheid altijd aan de dag gelegd heeft en ook vandaag doortastend in de praktijk brengt, om in de eerste plaats op te komen voor het recht van ieder mens om te leven.
En dat is geen kleinigheid in een wereld zoals die waarin we nu leven. Laten we hopen dat onze samenleving ten goede zal blijven veranderen, dat er geen gebrek zal zijn aan revolutionair kritisch denken maar dat het systematisch beoefend zal worden, dat de fora en de vormen van politieke participatie blijven verbeteren, maar dat die veranderingen, kritiek en participatie aan de horizon de verdediging van het algemeen belang door middel van het socialisme blijven behouden.