De massale migratie van Cubanen naar de Verenigde Staten was eind 2023 wereldnieuws. En zoals dat gaat met alles wat Cuba betreft, werd de berichtgeving hierover gekleurd door pro- of contra-Cubaanse politieke standpunten. Wat was er gaande?

Foto: Sinds februari werden in totaal al 195 migranten vanuit Mexico naar Cuba teruggebrachtCuba is historisch gezien een migratielandEind de jaren ’50 verbleven 125.000 Cubanen permanent in de Verenigde Staten. Daarnaast reisden veel Cubanen voor korte of langere tijd naar de VS, zonder er zich echt te vestigen. Volgens officiële VS-gegevens zijn de laatste 25 jaar 800.000 Cubanen naar de VS geëmigreerd.

Tot het uitbreken van corona emigreerden jaarlijks 30 à 50.000 Cubanen. Dat lijkt veel en dat is het ook, maar deze aantallen zijn vergelijkbaar met de migratiebewegingen vanuit andere landen in de regio.

Salim Lamrani van de Universiteit van La Union bestudeerde de Cubaanse migratie en komt tot volgende conclusie: “…Cuba heeft in vergelijking met de andere landen van het continent na 1959 geen verhoogde migratie naar de VS gekend. Zelfs, Cuba is opgeschoven van de tweede plaats in 1959 naar de derde in de periode 2010 – 2019”.

Maar dat neemt niet weg dat de recente migratiegolf extreem groot is. Nooit eerder verlieten zoveel Cubanen het eiland dan in 2022. Volgens cijfers van de Oficina de Aduanas y Protección Fronteriza van de VS, gepubliceerd door Cubadebate , trokken in 2022 (fiscaal jaar dat eindigt op 30 sept ’22) bijna 260.000 Cubanen illegaal de grens Mexico-VS over.

In 1994 probeerden 30.000 de Cubanen via bootjes en vlotten naar de VS te varen.

Ze werden ‘balseros’ genoemd. Foto: DukeUnivLibraries, Flickr / CC BY-NC-SA 2.0Daarnaast waagden in dezelfde periode nog eens 6.182 Cubanen via de zee de oversteek. Alleen al in oktober en november ’22 registreerde het VS-agentschap voor migratie 65.731 Cubaanse migranten.

Daarmee is deze migratiegolf de grootste sinds de Cubaanse Revolutie, toen tussen 1959 en 1960 250.000 Cubanen voor de revolutie vluchtten. Tussen 1965 en 1973 hervestigden zich 300.000 Cubanen via de zgn ‘Vluchten van de Vrijheid’.

In 1980 na een dodelijk incident in de Pruaanse ambassade, haalden honderden boten vanuit Miami 150.000 Cubanen in de haven van Mariel op.

In 1994 na het wegvallen van de Sovjet-Unie staken 30.000 Cubanen de zee over richting Miami (uittocht van de ‘balseros’). Migratie als ondermijningsstrategie van de VSHoewel de VS een restrictieve migratiepolitiek hanteren, heeft het land voor de Cubanen altijd een uitzondering gemaakt. Als onderdeel van de destabiliseringspolitiek tegenover Cuba, spoort de VS de Cubanen aan om het land te verlaten.

Al in 1966 keurde president Johnson de ‘Regeling voor Cubanen’ (Ley de Ajuste Cubano) goed. De wet kent Cubanen die via land of via zee de VS binnenkomen, automatisch al na één jaar verblijf in de VS een permanente verblijfsvergunning toe.

Na overleg met de Cubaanse regering beperkte president Clinton in 1995 de toegang tot de VS voor wie via land de VS binnenkomt, bekend onder de naam ‘pies secos, pies mojados’ (‘droge voeten, natte voeten’). Onder president Obama bereikten de twee landen in 2017 een akkoord om de illegale migratie te stoppen.

De VS zette het beleid van ‘pies secos, pies mojados’ stop en engageerde zich om het uitreiken van visa vlot te laten verlopen. Dit akkoord leidde tot een verhoogde legale migratie naar de VS, terwijl de illegale migratie via de grens met Mexico werd ontmoedigd.

President Trump greep de coronacrisis aan en weigerde aan de Mexicaanse grens de toegang tot de VS om medische redenen (Art. 42). Trump sloot ook de consulaire diensten in Havana.

Op basis van Art 42 stuurde de VS in 2022 962.000 migranten uit Mexico en Centraal Amerika terug de grens over, en iets minder dan 10.000 uit Venezuela, Nicaragua en Cuba.

President Biden wilde dit Art. 42 opheffen, maar hij botste daarbij op felle tegenstand van de Republikeinen en het Hoog Gerechtshof dat in november ’22 besliste Art. 42 te behouden. Alleszins wil president Biden niet zo ver gaan om pestmaatregel die de Ley de Ajusto Cubano is, op te heffen. De huidige migratie is een inhaalbewegingHet aantreden van Biden heeft alleszins onder de Cubanen de verwachting geschapen dat zij opnieuw vlot toegang zouden krijgen tot de VS. Ondertussen zijn de reisbeperkingen omwille van corona opgeheven. Bovendien kunnen de meeste migranten terugvallen op het netwerk van Cubano-americanos die de overtocht naar de VS bekostigen en voor een eerste opvang zorgen.

Voor de voornamelijk jonge Cubanen is het ontbreken van een perspectief om hun persoonlijke ambities waar te maken een belangrijke motivatie. Hiervoor verwijzen ze naar de grootste economische crisis waarin het land sinds de ‘Speciale Periode’ (zware economische crisis na de val van de belangrijkste handelspartner de Sovjet-Unie, nvdr) verkeert.

Gekoppeld aan de quasi zekerheid van een verblijfsvergunning in de VS, is migratie meer dan ooit haalbaar en aantrekkelijk. Een aantal Cubanen migreert zeker ook om politieke redenen. Dat was zeker het geval in de jaren ’60, vlak na de Revolutie.

Maar ook wanneer de economische omstandigheden slecht zijn, zoals in de jaren ’80 en nu, zien Cubaanse onderzoekers dat migrerende Cubanen meer dan anders de beperkte kansen om hun eigen leven uit te bouwen en het gebrek aan vrijheid als reden van vertrek aangeven.

De Cubaanse regering wijst terecht op de cynische politiek van de VS. Met de blokkade ondermijnt de VS de levensstandaard van de bevolking, wat de directe motor tot migratie is, om daarna de schuld ervan bij de Cubaanse overheid te leggen. Ook het beleid van Cubaanse overheid speelt een rolSinds 22 november 2021 heeft de regering van Nicaragua de grenzen visumvrij voor de Cubaanse burgers opengesteld, met als doel “de handelsbetrekkingen, het toerisme en de humanitaire familiecontacten te bevorderen”.

Sindsdien hebben duizenden Cubanen een vlucht naar Nicaragua geboekt, vanwaar zij verder over land naar de Mexicaanse grens met de VS trokken. Zonder dat het officieel erkend wordt, is het aannemelijk dat Nicaragua deze beslissing in samenspraak met Cuba heeft genomen.

Diverse analisten buiten Cuba vermelden telkens twee mogelijke redenen. De eerste reden heeft te maken met de rellen van 11 juli 2021, waarbij ruim 700 manifestanten tot vrij zware gevangenisstraffen voor het ondermijnen van de openbare orde werden veroordeeld. Net als bij de Mariel-exodus in 1980 legt Cuba de burgers die willen vertrekken geen strobreed in de weg en haalt zo de druk van de ketel.

Een tweede reden is dat Cuba sinds 1959 permanent op zoek is naar openingen om de relaties met de VS te normaliseren, en dus ook van de blokkade af te geraken. Het oplossen van de huidige migratiegolf is een politieke opportuniteit die de VS aan de onderhandelingstafel brengt.

De Cubaanse autoriteiten ontkennen echter ten stelligste dat ze de migratie gebruiken om het beleid van de VS te beïnvloeden. Daarvoor is het verlies aan menselijk kapitaal te groot. Deze migratiegolf is in essentie het gevolg van het inhumaan VS-beleid dat intentioneel de tekorten aan voedsel en geneesmiddelen tot gevolg heeft. Cuba pleit voor een ordelijke en wettelijke migratieDe Cubaanse overheid heeft zich nooit tegen migratie verzet, maar pleit er voortdurend voor dat deze ordelijk en wettelijk verloopt. Daarom heeft Cuba altijd aangedrongen op overleg met de VS over migratie.

In 1994 tekenden de twee landen een akkoord: halfjaarlijks bespreken zij de migratie-evoluties en de VS verbindt zich ertoe om jaarlijks 20.000 Cubanen tot zijn grondgebied toe te laten. Geen enkele regering van de VS leefde dit akkoord volledig na.

Na het ‘geluidsgolvenincident’ (nvdr: zie de ‘grappige’ video hierover) op de VS-ambassade in Havana, zette President Trump in 2017 het verdrag on hold. Maar de recente migratiegolven, niet alleen van Cubanen, bezorgden de regering Biden zware kopzorgen.

Met meer dan twee miljoen migranten aan de Mexicaanse grens in het fiscaal jaar 2022, was de situatie onhoudbaar. Vijfhonderd duizend van hen kwamen uit Venezuela, Cuba en Nicaragua. Onder deze druk hernam Biden in april en november ’22 het halfjaarlijks overleg met Cuba, wat leidde tot een nieuw akkoord. President Biden hervat de uitreiking van inreisvisa voor CubanenDeze onderhandelingen leidden in november ’22 reeds tot positieve resultaten. In het fiscaal jaar ’22 reikte de VS voor het eerst sinds 2017 20.000 inreisvisa aan Cubanen uit, zoals bepaald in het akkoord van 1994.

Op 5 januari ’23 kondigde president Biden nieuwe migratiemaatregelen aan. Het VS-consulaat in Havana hervat zijn normale werkzaamheden zodat de Cubanen op wettelijke basis een visum kunnen aanvragen.

Daarnaast keurde Biden een nieuw ‘parole program’ goed: de VS zal maandelijks 30.000 migranten uit Cuba, Venezuela, Nicaragua en Haiti toelaten. De kandidaten moeten een aanvraag online invullen waarin ze bewijzen dat ze kunnen rekenen op een ‘geldschieter’ in de VS die voor hen garant staat.

Na een gezondheids- en een veiligheidsscreening krijgen zij voor twee jaar een verblijfs- en werkvergunning. Met deze maatregelen hoopt Biden de illegale migratie te ontmoedigen. Daarom ook sluit hij de zuidelijke grens met Mexico en zullen maandelijks 30.000 illegale migranten terug over de grens met Mexico worden gezet. Wat er daarna met deze mensen moet gebeuren, is een groot vraagteken.

Migratie is politiek en sociaal aanvaardIn de jaren na de revolutie van 1959 lagen voornamelijk politieke motieven aan de basis van de vlucht naar de VS. De Cubaanse overheid bestrafte jarenlang ook de ‘landverraders’ met het ontnemen van alle rechten en eigendom.

Maar met het Decreto-Ley No. 302 heeft de Cubaanse regering het thema ‘migratie’ gedepolitiseerd. Zo kunnen zo goed als alle eerder uitgeweken Cubanen naar hun land terugkeren en kunnen de Cubanen zonder beperkingen naar het buitenland reizen.

Migratie is een gegeven zoals dat ook in andere landen van de regio voorkomt. Cubanen migreren, tijdelijk of definitief, om elders financieel reserves op te bouwen. Migratie is gewoon één van de manieren om in het levensonderhoud te voorzien, niet alleen voor de migrant maar ook voor de achterblijvende familie.‘El que tenga FE se salvará – Wie erin gelooft, is gered’ is een populaire uitdrukking en verwijst naar de financiële steun vanuit de VS via geldtransferts (remesas) of via investeringen in kleine familiale ondernemingen in Cuba.

Cubanen houden van hun familie, waar ze ook wonen. Reizen en migreren zijn ook een manier om de familiebanden te onderhouden. In de VS leven 1,3 miljoen Cubanen en zeker zij die na de jaren ’90 migreerden, hebben nooit de banden met de familie opgezegd, integendeel. Cubanen in Miami. Foto: Luigi Novi, Wikimedia Commons / CC BY 3.0Zelfs onder de Cubano-americanos in Florida die voorstander van de blokkade zijn, is de meerderheid tegen de reisbeperkingen die de VS oplegt om naar Cuba te reizen. Familiehereniging binnen of buiten Cuba is een constante in de migratiegeschiedenis van het land.

Vooral onder jonge Cubanen leeft de migratiedroom als een alternatieve carrièremogelijkheid. Interessant zijn de resultaten van een beperkte steekproef van 2016 onder 112 studenten van 28 verschillende faculteiten aan de universiteit van Havana.48 procent ziet migratie als een tijdelijk optie en 16 procent als een definitieve oplossing om zich sociaal en economisch op te werken. Migratie is een proces van vertrekken en terugkeren, circulaire migratie genoemd.

Dr. José Ramón Cabañas Rodríguez , directeur van het CIPI – Centro de Investigación de Política Internacional volgt de Cubaanse migratiebewegingen op de voet en komt tot nog een interessante vaststelling.

Zelfs de Cubanen die om politieke motieven het vaderland verlieten, gedragen zich verder in het gastland als economische migranten. Zij bouwen hun leven uit zonder zich te engageren in een politieke beweging gericht op een regimewissel in Cuba.