Steeds grotere groepen van de bevolking in Europa uiten openlijk hun wantrouwen tegen de corona-aanpak. De reactie van de traditionele politiek is paniekerig en gekenmerkt door paternalisme en repressie: algemene vaccinatieplicht en bewegingsvrijheid inperken. Zo creëer je geen draagvlak. Daarvoor zal men minstens moeten luisteren naar de angsten en zorgen die bij niet-gevaccineerden leven. Maar er spelen ook nog andere elementen. Een vergelijking met Cuba is interessant.1. WANTROUWEN IN DE OVERHEIDVeel niet-gevaccineerden twijfelen terecht aan de bekwaamheid en/of goede trouw van de regeringen die hen nu zo snel mogelijk willen inenten. Zo onbegrijpelijk is dat niet.

Europese landen onderling en zelfs de regio’s in België improviseren sinds maart 2020. De eenvormigheid en logica in de aanpak van de COVID-19-pandemie is totaal zoek. Bij gelijkaardige besmettingscijfers verschillen de maatregelen heel erg per land.

In België kan en kon de improvisatie niet op. De Belgische regering wachtte tot half maart om in actie te schieten. Dat was anderhalve maand te laat. Hadden ze vroeger maatregelen genomen dan was de verspreidingsgraad veel lager geweest en hadden duizenden coviddoden kunnen vermeden worden. En men leert maar niet uit de fouten. Op elke nieuwe coronagolf wordt te traag gereageerd.

Hoewel experts er jaren voor gewaarschuwd hadden, was de Belgische overheid niet voorbereid op een pandemie. Eerst luidde het dat mondmaskers zinloos waren, omdat er door wanbeleid geen (meer) voorradig waren. Dan werden ze plots verplicht.

In september 2021 versoepelde België met slechtere cijfers terwijl Nederland verstrengde met betere cijfers. Leg dat maar eens uit. Zeven gezondheidsministers moeten het bij ons eens worden bij elke wijziging. Gouverneurs en burgemeesters voeren tegelijk strengere of net soepelere regels in en partijvoorzitters profileren zich intussen lustig op kap van de volksgezondheid. De ene dag vraagt de Vlaamse minister-president om soepelere regels voor koren en muziekgroepen, de volgende dag vraagt hij om de regels te verstrengen …Wanneer dat wantrouwen op straat en op sociale media komt, hoeft extreemrechts de bal alleen maar binnen te koppen. Ze nemen de terecht ontevredenen op sleeptouw door empathie te tonen met hun wantrouwen in de overheid. Het doel is natuurlijk niet om meer democratie voor de stemlozen te eisen. We weten uit de geschiedenis dat het doel van extreemrechts is om een autoritair regime te verhaasten dat deze mensen helemaal zal afschrijven en de uitbuiting van alles en iedereen door de 1% tot het uiterste zal drijven.

De corona-aanpak in België was en is in elk geval één grote janboel. Maar eigenlijk zit het wantrouwen nog veel dieper. Bij de vorige zware crisis – de bankencrisis van 2008 – was de gewone bevolking ook de pineut. De banken die gespeculeerd hadden met ons geld gingen volledig vrijuit en werden gevrijwaard. De gewone bevolking mocht de factuur betalen. Je zou voor minder het crisismanagement van de overheid wantrouwen.

En Cuba?

Reeds in januari 2020, bijna twee maand voor wij wakker schoten, rolde de Cubaanse overheid een nationaal plan uit om het coronavirus te bestrijden. Er gingen massaal voorlichtingscampagnes van start in de volkswijken en op tv. Geen elkaar tegensprekende overheden, geen zeven ministers van volksgezondheid die het eens moesten worden, geen discussies over mondmaskerplicht.

De overheid trad kordaat op en stelde alles in het werk om het virus in de kiem te smoren. Geen gemakkelijke beloftes over het rijk van de vrijheid, geen te snelle versoepelingen omwille van electorale overwegingen of bij gebrek aan politieke moed, maar stevige maatregelen. Enkele voorbeelden: het toerisme, de belangrijkste bron van inkomsten maar ook van besmettingen, werd onmiddellijk stilgelegd. De mondmaskerplicht geldt er voor kinderen vanaf zes jaar. Toen duidelijk werd dat scholen ook belangrijke clusters waren voor besmetting, werd overgeschakeld op thuisonderwijs, met o.a. zeer goede ondersteuning van schooltelevisie.“Door de bevolking goed in te lichten over de gezondheidsrisico’s zien de Cubanen in hoe belangrijk het is om thuis te blijven. Ze weten hoe ze de ziekte kunnen overbrengen en nemen verantwoordelijkheid voor hun eigen gezondheid en die van hun familie en buren”, aldus Aissa Naranjo, arts in in Havana.

De gezondheidszorg in Cuba is vooral op preventie gericht en is sterk gedecentraliseerd. Elke wijk heeft zijn polykliniek en tussen de lokale bevolking en de gezondheidswerkers is er een sterke vertrouwensband. Sinds maart 2020 trokken bijna 30.000 ‘contacttracers’ van deur tot deur, tot in de verste uithoeken van het eiland, om in elk gezin na te gaan of een van de familieleden besmet was. Universiteitsstudenten werden gemobiliseerd om bij die opsporing te helpen. Bij ons gebeurde het opsporingsbeleid door anonieme personen in callcenters. Zoiets wekt niet direct vertrouwen op.

Intussen werd alles gericht op het ontwikkelen van vaccins tegen het coronavirus. In maart 2021 waren reeds drie vaccins in testfase. Vandaag beschikt Cuba over vijf eigen vaccins, waarvan één voor kinderen vanaf twee jaar.

Het totaal verschillend coronabeleid tussen Cuba en België vertolkt zich in de cijfers. In Cuba waren er eind 2020 welgeteld 146 coviddoden. In België waren er dat bijna 20.000. Dat was vóór de Delta-variant. Cuba haalde de race met de tijd niet. De eigen vaccins waren pas klaar drie maand nadat de Delta-variant is beginnen woekeren. Door de snelle vaccinatie in België, vanaf eind 2020, hebben wij het aantal dodelijke slachtoffers van de Delta-variant – in de beginfase alvast – een flink stuk kunnen tegenhouden.

In Cuba kwam de Delta-variant in feite te snel, er waren op dat moment nog geen vaccins. De besmettingspiek bereikte zijn hoogtepunt in de maand juli. Dat veroorzaakte veel doden en deed de gezondheidszorg wankelen. Die precaire gezondheidstoestand kwam er bovenop de zware economische problemen omwille van de economische blokkade van de VS, het wegvallen van het toerisme en stijgende voedselprijzen. Daardoor was er heel veel ongenoegen bij de bevolking. Vanuit de VS heeft men via sociale media geprobeerd om dat ongenoegen aan te wakkeren en te kanaliseren in protesten. Dat is uiteindelijk mislukt.

Eens de vaccinatiecampagne in Cuba op gang kwam, waren de resultaten spectaculair. Op 20 september, bij het begin van de campagne waren er dagelijks nog meer dan 40.000 nieuwe besmettingen en 69 doden. Vandaag zijn er minder dan 800 nieuwe besmettingen en één dode per dag. In Cuba worden ook de kinderen vanaf twee jaar gevaccineerd. Op 2 december had 90 procent van de Cubanen een eerste dosis ontvangen. Dat is het derde hoogste percentage ter wereld na de Verenigde Arabische Emiraten en Singapore, en het hoogste van Latijns-Amerika. In België zitten we op 75 procent.2. Wantrouwen in Big PharmaVeel niet-gevaccineerden in België vinden het verdacht dat de overheid gratis vaccins verschaft. Voor andere medicijnen moet steeds meer betaald worden. Gezondheidszorg kost de patiënten elk jaar méér en nu ‘moeten’ we plots allemaal geheel gratis een vaccin nemen. Zit daar niets achter? Ben je een complotdenker als je die vraag stelt?

Mensen weten dat Big Pharma uitsluitend winst wil maken en niet steeds de veiligheid van de mensen ernstig neemt. Tussen 1940 en 1980 namen miljoenen toekomstige moeders DES (diëthylstilbestrol) tegen miskramen en in de jaren zestig kregen ze Softenon voorgeschreven tegen zwangerschapsmisselijkheid. Duizenden misvormde baby’s waren het gevolg. In de VS verkocht Purdue Pharma van de steenrijke Sacklerfamilie tot voor kort de krachtige pijnstiller OxyContin, goed wetende dat het enorm verslavend werkt.

De farmareus stortte zo miljoenen VS-burgers in verslaving en duizenden de dood in. Ook Fentanyl, uitgevonden door Paul Janssen, van de gelijknamige Belgische farmagigant (deel van Johnson & Johnson) is een zeer verslavende pijnstiller die in de VS vrij te verkrijgen was en sterk gepromoot werd. Johnson&Johnson werd veroordeeld voor haar rol daarin. In Beerse produceert het sinds vorig jaar een covidvaccin …Mensen weten ook dat de farmabedrijven veel te hoge prijzen vragen voor hun covidvaccins. Dat ze zwaar gesubsidieerd worden door de overheid, maar dat ze hun miljardenwinsten wel in de eigen pocket mogen steken. Als diezelfde bedrijven dan zeggen dat een booster nodig is, dan wekt dat begrijpelijkerwijze de nodige achterdocht, ook al is die noodzaak wetenschappelijk correct.

En Cuba?

In Cuba is er geen privé farma-industrie. Alle covidvaccins worden gemaakt door eigen biomedische labo’s, die in overheidshanden zijn. Tachtig procent van alle vaccins die in de vaccinatieprogramma’s van het land gebruikt worden, zijn van eigen makelij. Hier vind je dan ook geen schandalige prijzen of woekerwinsten.

Van kleins af wordt iedereen – net als bij ons – tegen een serie ziekten ingeënt. Dat is één van de belangrijkste factoren in de zeer snel gestegen levensverwachting op Cuba de voorbije decennia. In Cuba is de levensverwachting hoger dan in de VS en de kindersterfte lager. De voorbije maanden hebben bewezen dat ook de covidvaccins zeer effectief zijn. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat de doornsee Cubaan zijn nationale farmabedrijven niet alleen vertrouwt, maar er ook nog trots op is.3. Wantrouwen in de wetenschapEchte wetenschap en pseudowetenschap worden hier vaak opgevoerd in reclame voor van alles en nog wat: voedingssupplementen, perfecte pampers, haargroeimiddel, supersnelle smartphones, … Daardoor heeft de wetenschap bij heel wat mensen aan status verloren. Veelvuldige en grootschalige onderzoeksfraude – denk maar aan dieselgate – maakt mensen nog wantrouwiger.

Veel mensen verlaten bovendien het secundair of hoger onderwijs zonder in staat te zijn statistieken of de weergave ervan in artikels goed te begrijpen. “Er liggen toch evenveel gevaccineerden als niet-gevaccineerden in het ziekenhuis?” Dat alles verklaart dat grote groepen zich door obscure theorieën aangetrokken voelen of ze minstens ernstig willen nemen omdat ze denken dat ‘ze’ ons iets proberen wijsmaken. Dat ‘ze’ ons in een keurslijf willen duwen met hun maatregelen, CST, vaccinaties, enz. ‘Ze’ staat dan voor het amalgaam van politici, experten en media.

En Cuba?

In Cuba worden mensen slechts heel sporadisch met professionele reclame geconfronteerd. Wetenschap kom tot de mensen via onderwijs – van hoge kwaliteit – en via niet-commerciële media. Op tv werd aan alle Cubanen, nog vóór de eerste besmetting, uitgelegd wat covid is, hoe de pandemie zich wereldwijd ontwikkelde, wat er tegen te doen is en welke maatregelen er dus zouden volgen.

Cubanen weten dat hun wetenschappers werken in het algemeen belang van hun land. Ze ervaren dat bijvoorbeeld bijna jaarlijks bij de preventieve ontruimingen van de dorpen en steden op orkaantrajecten, uitgetekend door de beste meteorologen ter wereld. Ze zagen hoe hiv snel en met een grote inzet op preventie werd ingedijkt, hoe dengue en zika[1] wetenschappelijk, efficiënt en transparant worden aangepakt, met een minimaal aantal slachtoffers als gevolg.4. Wantrouwen in solidariteitEen efficiënte aanpak van de pandemie veronderstelt solidariteit. De meerderheid van de bevolking, die wat de ziekte betreft, persoonlijk weinig te vrezen heeft, moet solidariteit betonen met de minderheden van (hoog)bejaarden en fysiek zwakkeren. Vaccinatie is voor een doorsnee man of vrouw, en ook voor kinderen, belangrijk om de viruscirculatie in de gemeenschap zo snel mogelijk te verminderen ten gunste van de zwaksten. De meeste mensen vinden dat – ook bij ons – een voldoende reden om mee te doen. Dat geldt ook voor het respecteren van de veiligheidsmaatregelen.

Dat er niet meer Belgen zeggen: “Ik ben gezond en sterk genoeg, ik hoef geen vaccin, de rest moet maar zijn plan maar trekken”, is eigenlijk verwonderlijk. De hele commerciële, neoliberale cultuur hier wijst mensen dagelijks op hun plicht zichzelf te ontplooien, steeds beter te doen in het leven, lees: rijker te worden. Absolute autonomie is het ideaal, niet afhankelijk zijn van anderen, zeker niet van ‘de staat’, anders ben je een profiteur. Vakbonden zijn dan de beschermers van die ‘profiteurs’. De staat moet ontvet worden, op sociale zorg en ook op gezondheidszorg moet bespaard worden. Dat is niet bepaald een cultuur waarin tot solidariteit aangezet wordt.

En Cuba?

Cubanen zitten niet in een concurrentiestrijd of in een ‘ieder voor zich’. Cubanen weten uit ervaring dat ze enkel gezamenlijk de grote uitdagingen kunnen aanpakken waarvoor het land staat. Samen de problemen overwinnen zijn ze – helaas vandaag meer dan ooit – erg gewend. Buren helpen, samen de wijk opruimen, vergaderen en samen beslissen op de werkplek enz., dat is veeleer hun way of live.

Solidariteit behoort tot hun DNA. Al decennia sturen ze artsen, verpleegkundigen en leerkrachten uit naar de rest van de wereld. Een klein land van elf miljoen mensen met tien keer minder middelen dan België zond dokters uit om covid te bestrijden tot in Italië.

Deze instelling en die levenswijze is de vierde reden waarom er op Cuba geen of nauwelijks antivaxxers zijn. Noten:[1] Dengue of knokkelkoorts is een acute systemische infectieziekte veroorzaakt door het denguevirus en overgebracht via muggen. Zika is een virus dat koorts veroorzaakt en dat ernstige gevolgen kan hebben voor foetussen.