Op zondag 10 november werd in Bolivia een staatsgreep gepleegd. Het leger heeft de pas verkozen president Evo Morales gedwongen tot aftreden. Op straat escaleert het geweld. Gewapende bendes van de oppositie vallen militanten en leiders van de Beweging voor Socialisme (MAS) van Evo Morales aan. Ze intimideren journalisten, verbranden woningen van MAS-leden, waaronder de zus van Evo. Op sommige plekken wordt iedereen die er inheems uitziet fysiek aangevallen. Indígena vrouwen worden ontkleed en gemolesteerd. Er vielen al verschillende doden.

Weerwraak op de linkse golfDeze staatsgreep is niet geheel onverwacht. Ze is de zoveelste staatsgreep of poging tot staatsgreep in Latijns-Amerika sinds het begin van deze eeuw: Venezuela in 2002, Haïti in 2004, Bolivia in 2008, Honduras in 2009, Ecuador in 2010, Paraguay in 2012, opnieuw Venezuela vanaf 2013, Brazilië in 2016 en Nicaragua in 2018.

Dat is een reactie op de zogenaamde ‘pink tide’ of ‘linkse golf’ in Latijns-Amerika. In de jaren tachtig en negentig had de neoliberale pletswals in de regio een waar bloedbad aangericht. Het aantal armen was gestegen met een derde. De bevolking pikte dit niet en koos in het ene land na het andere een linkse president.

Onder het bewind van die linkse presidenten kwamen er armoedeprogramma’s en werd het neoliberaal beleid aan banden gelegd en teruggeschroefd. Er werd ook front gevormd om de greep van de VS op het continent te verminderen.

De linkse golf was natuurlijk niet naar de zin van de elite in die landen en uiteraard ook niet van de VS-regering. Alles werd in het werk gesteld om die linkse presidenten weg te krijgen. In eerste instantie d.m.v. van verkiezingen. Voor de elite zijn verkiezingen normaal een ‘thuismatch’: de traditionele partijen dansen naar hun pijpen, ze kunnen er heel veel financiële middelen tegen aangooien, ze controleren de media of manipuleren de sociale media, en ze dreigen met chaos of economische rampspoed als de mensen voor links zouden stemmen.

Kleurenrevoluties en ‘burgerlijke’ staatsgrepen …Dat electoraal recept werkte een hele tijd tot Hugo Chávez tot president verkozen werd in Venezuela in 1998. Sindsdien was de electorale strijd in heel wat landen niet meer gunstig voor de elite en voor de belangen van de VS. Daarom werd overgeschakeld naar een andere strategie: een kleurenrevolutie, of een andere vorm van ‘burgerlijke’ of ‘constitutionele’ staatsgreep, of een combinatie van beide. Uiteraard met als enig doel het komaf maken met de linkse president. Met steun van de door hen gecontroleerde media worden die gecamoufleerde staatsgrepen geframed als spontane volksopstanden of legitieme constitutionele ingrepen.

Echt nieuw is die tactiek niet, zij het dat men de militaire kaart niet meer zo ongegeneerd trekt als in het verleden. Vanaf de jaren vijftig tot in de jaren tachtig van vorige eeuw werd het continent nog geteisterd door militaire staatsgrepen. De meest notoire is die van Chili in 1973. De neofascistische staatsgreep van Pinochet maakte een einde aan de progressieve regering van Salvador Allende en creëerde de ideale voorwaarden voor een neoliberaal beleid: de uitschakeling van elk maatschappelijk verzet. Neofascisme rijmt inderdaad met neoliberalisme. De militaire dictatuur van Chili werd het eerste proefterrein voor de neoliberale kruisvaarders. Bolivia, dat tot begin de jaren tachtig een militaire dictatuur was, werd het tweede laboratorium, met de gekende sociale gevolgen van dien.… met de steun van de VSLatijns-Amerika is al tweehonderd jaar de achtertuin van de VS. De Noord-Amerikanen hebben er grote economische belangen en om die te vrijwaren hebben ze er een tachtigtal militaire basissen.

Het diplomatiek personeel van de VS in Bolivia heeft een sterke traditie van stoken en inmengen in de binnenlandse aangelegenheden van het land. Zo brak er kort na een ontmoeting tussen de toenmalige hoogste diplomaat van de VS en een ‘journalist’, die in een vorig leven hoofd van de inlichtingendienst was geweest, een heus schandaal los over de president. Achteraf bleek alles gebaseerd op fake news, maar het leidde wel tot de nipte nederlaag van Evo Morales in het referendum van 2016.

Carlos Mesa, de rechtse tegenkandidaat van Evo Morales bij de voorbije verkiezingen, had in het recente verleden contact met verschillende hoge functionarissen en parlementairen van de VS. Eind juli 2018 kondigde hij reeds aan dat een herverkiezing van Evo Morales zou leiden “tot een situatie die we niet wensen: geweld”. Het duidt erop dat de huidige staatsgreep goed voorbereid was.

Bij deze staatsgreep heeft ook de Organisatie voor Amerikaanse Staten (OAS) een beslissende rol gespeeld. De OAS werd in 1948 door de VS opgericht om de landen van Latijns-Amerika in de pas te laten lopen van Washington. Ze weigerde om de Boliviaanse verkiezingsresultaten te erkennen, maar heeft nooit enig bewijs aangeleverd van mogelijke onregelmatigheden. Op die manier heeft ze sterke druk uitgeoefend op de regering en een excuus gegeven aan het leger om het ontslag te eisen van president Morales.

Economische belangenBolivia past perfect in het rijtje van de opgesomde landen hierboven. In al die landen verbeterde de sociale situatie meestal spectaculair. Ook zo in Bolivia. Onder de regeerperiode van Evo Morales stegen de reële lonen met 60 procent en daalde de extreme armoede eveneens met 60 procent. Dat sociaal beleid was maar mogelijk door een aantal sleutelsector van de economie te nationaliseren. Voor de elite was dat onvergeeflijk.

Niet onbelangrijk in dat verband is het plan van Evo Morales om lithium niet alleen te ontginnen maar ook zelf te verwerken tot batterijen. Lithium is een zeer belangrijke grondstof voor de nieuwe economie en wordt gebruikt in de productie van elektrische auto’s, vliegtuigen, batterijen, mobiele telefoons en zelfs medicijnen. Bolivia bevat wellicht de grootste lithiumreserves van de wereld. De elite wereldwijd accepteert niet dat deze strategische grondstof in linkse handen is.

De inheemse factorMaar in Bolivia is er nog een bijkomende factor: de inheemse kwestie. Evo Morales is de eerste indígena president. Meer nog: hij heeft de in meerderheid inheemse bevolking, die tot dan toe als tweederangsburgers werden behandeld, meer rechten toegekend en hun sociale situatie sterk verbeterd. De meestal witte en vaak uitgesproken racistische elite heeft dit nooit kunnen verkroppen. Met deze staatsgreep plegen zij nu weerwraak. Het is geen toeval dat het geweld zich vandaag expliciet richt op de inheemse bevolking.

De elite wil via deze staatsgreep de klok terugdraaien. MAS verkozenen en mogelijke aanhangers worden geterroriseerd. President Evo Morales, die aan hun privileges en bezittingen durfde raken, moet politiek of fysiek uitgeschakeld worden. Het is niet uitgesloten dat het land afstevent op een bloedbad.

Dit artikel verscheen eerder op www.dewereldmorgen.be