Toen we met CDR-Antwerpen enkele weken geleden deze avond planden, wisten we natuurlijk niet dat enkele dagen ervoor, op 21 september 2009, president Manuel Zelaya clandestien naar Honduras zou terugkeren. We vonden het gewoon belangrijk om aandacht te besteden aan de putch die eind juni gebeurde tegen een president die zijn land de ALBA binnenloodste, waarrond zoveel desinformatie de wereld ingestuurd was.
De Federación Latinoamericana bood ons een zaal aan en via Toon Danhieux van CDR-Gent en van het Hondurascomité kwamen we twee uitstekende sprekers op het spoor. Machteld Dhondt en haar man Cayetano Nuñez maakten de staatsgreep mee. Machteld werkte vijftien jaar in Honduras met verschillende uitzendorganisaties, waaronder Broederlijk Delen. Cayetano, zelf Hondurees, deed er basiswerk met volksorganisaties. Toon modereerde de avond voor een publiek van ruim veertig aanwezigen. Hieronder volgt een kort inhoudelijk verslag.
Honduras is een land in Centraal-Amerika, grenzend aan Guatemala, El Salvador en Nicaragua. Het heeft ongeveer zeven miljoen inwoners. De originele bewoners, Maya’s en Lenca’s, zijn sterk vermengd met de geïmmigreerde blanken. Toch is er tot op vandaag een belangrijke inheemse bevolking. Het land werd in 1821 onafhankelijk. Sindsdien is daar in feite dezelfde klasse aan de macht, namelijk grootgrondbezitters en hun aanverwanten. Van 1821 tot 1876 kende Honduras een erg onstabiele periode. Vijfentachtig presidenten passeerden de revue in zo’n goeie vijftig jaar. Vanaf 1898 komt een andere speler op het terrein: de VS. Vanaf dan maakt United Fruit Company het mooie weer in Honduras, dat stilaan bekend geraakte als bananenrepubliek. Nochtans rebeleerde de bevolking regelmating. In 1950 was er nog een grote staking van 50.000 landarbeiders, helaas zonder resultaat. In 1979 behaalt het Frente Sandinista de Liberación Nacional (FSLN) de overwinning in Nicaragua. Dictator Somoza moest vertrekken. Honduras werd vanaf dan uitgebouwd tot vliegdekschip van de VS in Centraal Amerika, met negen militaire basissen. Het land vormde ook de thuishaven voor de Nicaraguaanse contra’s. De sociale beweging in Honduras zelf werd geliquideerd. Er was veel repressie. Terwijl het budget voor het leger opgetrokken werd daalde dat voor sociale voorzieningen. In 1982 werd een grondwet aangenomen, die op geen enkel moment overlegd was met de bevolking, die van Honduras een representatieve democratie maakte. De IMF-recepten bepalen de politiek, dwz privatizeringen, vrijlating van prijzen, belastingsvrijstellingen voor buitenlandse investeerders en opheffing van de bescherming van de eigen industrie. Het gevolg was ondermeer een algemene crisis in de landbouw, stijgende werkloosheid, steeds meer jongeren zonder toekomst en het floreren van bendes en drugshandel.
In 1998 kwam dan de orkaan Mitch die op de ontboste heuvels een ware tragedie veroorzaakte. Tot daar het algemene plaatje van het land.
Keren we nu terug naar de recente staatsgreep. Op 28 juni werd president Zelaya in pijama het vliegtuig opgezet naar Costa Rica. Hij zou de grondwet van het land geschonden hebben. Infeite had hij enkel een enquête willen organiseren om de mensen te vragen of ze eventueel zouden willen stemmen, bij de volgende verkiezingen, over de mogelijkheid van een grondwetgevende vergadering. Met andere woorden, zou er al dan niet een vierde urne geplaats worden met de vraag of het nieuwe parlement grondwetgevende bevoegdheid kreeg (naast de urnes voor de presidentsverkiezingen, het parlement en de gemeenten).
Zelaya, een liberaal, was ook een exponent van de rijke klasse. Zijn familie doet in bos(roof)bouw en veeteelt. Er zijn eigenlijk geen ideologische verschillen tussen de twee grote Hondurese partijen, de liberalen (of de Roden) en de Nationalisten (of de blauwen). De eerste staan voor de nieuwe rijken, de tweede voor de oude rijken. Ze wisselen mekaar af bij het bestuur van het land. Eigenlijk is de rijkdom van het land in handen van tien families. Er is een rijkere middenklasse van ongeveer 10% en er zijn zo’n 70% armen. Zelaya was al minister van sociale zaken geweest onder een nationalistische president. Hij won de volgende presidentsverkiezingen waar hij met zijn slogan ‘participación ciudadana’ (burgerparticipatie) tegenover de slogan ‘mano dura’ (harde hand tegen de jeugdbendes) van zijn tegenpartij stond. Eens verkozen bracht Zelaya die ‘participacion ciudadana’ ook ten uitvoer. De Hondurezen waren helemaal niet gewoon dat een president zijn beloftes uitvoert! Zo liet hij een wet op de burgerparticipatie stemmen. Deze gaf vooral mogelijkheid voor deelname op het lokale vlak. De wet werd sterk gepromoot door allerhande organisaties en NGO’s. De bevolking was dus positief verrast met een president die blijkbaar effectief dingen voor hen deed! Uiteraard eindigde dit op interne discussies in zijn eigen partij. Zo maakte de president de inschrijving in alle openbare scholen gratis. Dat zorgde dan weer voor een gat in de begroting. Een ander punt was de verdubbeling van het minimumloon, eind 2008, tegen de grote patroons in.
De volgende stap was de toetreding tot ALBA, ook om meer ademruimte te krijgen voor een sociale politiek. Maar zo kwam er bijvoorbeeld goedkope petroleum binnen, terwijl de grootste pertroleumhandelaar een liberaal is… Mensen konden zich laten opereren aan de ogen in Venezuela, de Cubaanse medische missies werden versterkt.
Toen Zelaya het ALBA-verdrag ondertekende maakte hij er een enorm volksfeest van. De mensen kwamen ook van heinde en verre. Iets totaal nieuws in Honduras. Op die meeting waren er amper liberale vlaggen te zien, wel die van de volksorganisaties. Het was duidelijk dat Zelaya de president van het volk geworden was.
Tijdens de staatsgreep was er een enorme spanning in Tegucigalpa. Alle media-kanalen waren geblokkeerd behalve CNN. Uiteindelijk kwam het bericht van de putch via CNN. Er was ook geen electriciteit. Op een gegeven moment was zelfs het gsm-verkeer verhinderd. Je kon dus met niemand communiceren, ook niet met je eigen familie. Overal waren militairen. Bleek al gauw dat wie de communicatie domineert ook de samenleving domineert. Gelukkig kon Telesur nog via het internet ontvangen worden. Het was de enige zender die correcte informatie bracht. Hij speelde een enorme rol bij de organisatie van het volksverzet.
Het is een feit dat Zelaya door snel te gaan dikwijls ook wel steken liet vallen en fouten maakte tegen de eigen wetgeving. Dat werd dan weer uitgespeeld door de tegenpartij. Het is intussen duidelijk dat Zelaya al tijdens de periode voor de staatsgreep regelmating – geheime – contacten had met de leiders van de sociale bewegingen. Maar de massa van de mensen had weinig concrete info. Dat vergrootte de vloed van de massamedia die geen moeite moesten doen om de mensen wijs te maken dat Zelaya zogenaamd een tweede ambtstermijn wou.
Sinds de staatsgreep is er een enorme ideologische schok door Honduras gegaan. Door het feit dat de mensen moeten kiezen – voor of tegen de staatsgreep – is er als het ware een ideologisch ontwaken. Het gebrek aan vorming, het analfabetsime, zorgt er echter voor dat nog steeds veel mensen eigenlijk tegen zichzelf kiezen en meegaan met de desinformatie van de massamedia.
Het is duidelijk dat Zelaya op ramkoers zat met de oligarchie. Daarom moest hij verdwijnen. De positie van de VS in dit alles is volledig onduidelijk. Obama beweert Zelaya te blijven erkennen, maar in de praktijk gebeurt net het omgekeerde.
Honduras staat niet alleen, het maakt als ALBA-land deel uit van een kern van progressieve presidenten die op zoek zijn naar een ander economisch model. Wat in Honduras gebeurt is een vingeroefening van de rechtse krachten in de VS om de ‘reconquista’, de herovering van Latijns Amerika te beginnen. De putchisten willen toch de geplande verkiezingen va november doorzetten, waar intussen enkel nog hun eigen kandidaten aan deelnemen. Ondertussen viert de repressie hoogtij, net als in de jaren ’70 en ’80 in Chili. Toch beweegt de wereld niet. Als deze staatsgreep zich kan legitimeren via verkiezingen dan is, volgens de sprekers van deze avond, het hek van de dam in Latijns Amerika.