Het Cubaans systeem bewijst dat inzetten op preventie loont. Cuba is gekend voor de uitstekende resultaten op vlak van gezondheid. Tijdens het voorbije jaar, kwamen de Cubaanse gezondheidsbrigades, in hun strijd tegen het coronavirus regelmatig in het nieuws. Medische brigades werden naar meer dan 30 landen uitgestuurd. En wie ooit in Cuba is geweest, zal het waarschijnlijk opgevallen zijn dat de Cubaanse bevolking een uitgebreide kennis heeft over de meest uiteenlopende gezondheidsthema’s.
Hoe speelt een klein ‘ontwikkelings’land dit klaar, ondanks het zestig jaar durende embargo van de Verenigde Staten dat zwaar op de economie weegt en de toegang tot de medische uitrusting en medicijnen belemmert?
Politieke prioriteitHet antwoord is vrij voor de hand liggend. Het Cubaanse gezondheidsmodel toont de politiek wil om de hoogste voorrang te geven aan de gezondheid van de bevolking. De Cubaanse grondwet erkent het recht van elke burger op gezondheidszorg. Het Cubaanse gezondheidsstelsel is gebaseerd op het principe van de financiële, geografische en sociale toegankelijkheid van burgers tot de universele en gratis gezondheidsdiensten, ongeacht afkomst, geloofsovertuiging, socio-economische status of politieke positie.
De combinatie van één uniek openbaar systeem met voldoende infrastructuur en kennis op het gebied van onderzoek, onderwijs, medische diensten, preventie en gemeenschapsparticipatie, is een fundamentele kwaliteit van het Cubaans systeem. Zo bereikt het een niveau van gezondheid dat vergelijkbaar is met dat van ontwikkelde landen. Zelfs in tijden van de economische crisis, blijft een goede gezondheidszorg overeind.
Persoonlijke en preventieve aanpakHet preventief karakter van het model komt tot uiting in de centrale rol die de eerstelijnszorg toegewezen krijgt. Het heeft als doel de medische zorg te decentraliseren, gepersonaliseerde aandacht te geven aan risicogroepen, vroegtijdige diagnose mogelijk te maken, zorg te kunnen toedienen, preventie te verzekeren en de deelname van de bevolking te garanderen. Hier wordt al sinds de jaren ’80 werk van gemaakt. Momenteel bestaat er een nationaal netwerk van de 11.200 kleine gezondheidsposten waar een huisarts en een verpleegster bijna permanent aanwezig zijn. Bovendien zijn ze specifiek opgeleid in preventieve en gemeenschapsgeneeskunde. Ze dragen zorg voor ongeveer 1000 mensen. In principe bezoeken ze éénmaal per jaar elke inwoner van hun zone.‘Momenteel bestaat er een nationaal netwerk van de 11.200 kleine gezondheidsposten’Cuba is in staat dit hoge aantal gezondheidspersoneel aan te houden omdat het 1 arts per 116 inwoners telt (in België is er 1 arts per 248 inwoners). Tussen de 15 en 20 gezondheidsposten vormen een basiswerkgroep. Die bestaat, naast de huisarts en de verpleegkundige, uit specialisten in interne geneeskunde, kindergeneeskunde, gynaecologie en verloskunde, een psycholoog, een tandarts, een maatschappelijk werker en een statisticus. Die basiswerkgroepen zijn de coördinerende instantie tussen de gezondheidsposten, de polikliniek en de tweedelijnszorg.
Een wachtzaal in een ziekenhuis nabij de Cubaanse hoofdstad Havanna.
Kennis = macht over je gezondheidDe uitgebreide kennis over gezondheid van de bevolking is onder meer te danken aan het werk dat het gezondheidspersoneel verricht op gebied van gezondheidspreventie, -promotie en -opvoeding. Bovendien is het een feit dat hoe hoger het scholingsniveau van de bevolking is – in Cuba behaalt meer dan 95% van de bevolking ouder dan 25 jaar een diploma middelbaar onderwijs – hoe groter de mogelijkheden om kennis op te doen.
In Cuba ondernemen een hele rits instellingen en organisaties, acties voor preventie en de bevordering van de gezondheid. Hiervoor rekent men niet alleen op de verantwoordelijkheid van het gezondheidspersoneel. Ook Het Cubaanse ministerie van Openbare Gezondheid (MINSAP) telt twee centra die een voorname rol spelen in de sensibilisering over ziektes en hun preventie.
De coördinatie van de acties wordt verzorgd door de ‘eenheid voor gezondheidsbevordering en ziektepreventie’, gekend onder de naam Prosalud. Die ontwikkelt nationale strategieën en voert ze uit, om ze tenslotte te evalueren. Ernaast gaat bijzondere aandacht uit naar kwetsbare groepen. Prosalud ontwikkelt educatieve communicatie om kennis, attitudes en gewoonten te verbeteren. Belangrijk zijn ook het bevorderen van individuele, familiale en collectieve gezondheid en het stimuleren van een cultuur van zelfzorg.
Seksuele rechtenPromotie van de seksuele gezondheid en rechten is de taak van het nationale centrum voor seksuele opvoeding, CENESEX. Het centrum coördineert het nationaal programma voor seksuele opvoeding. De interpersoonlijke relaties, de seksuele diversiteit en de sociale rollenpatronen kwamen aanvankelijk niet aan bod. Met de oprichting van CENESEX (1989), is er daar verandering in gekomen. In de loop van de jaren zijn de aangepaste technieken ontwikkeld om kinderen, pubers en adolescenten op een creatieve manier voor te bereiden op hun seksuele, reproductieve en leven, met oog voor de seksuele diversiteit in de samenleving. Via jaarlijkse campagnes sensibiliseert de organisatie over seksuele en reproductieve rechten en gezondheid aan een breed publiek.‘Cuba is een voorbeeld, voor zowel de ontwikkelingslanden als de westerse wereld, dat een preventieve gezondheid wel werkbaar is’Een andere belangrijke organisatie voor de rechten van de vrouw in Cuba is de nationale vrouwenfederatie FMC . FMC waakt echter ook over de gezondheid van haar leden. Bijzondere aandacht wordt besteed aan de preventie en sensibilisering van de borst- en cervixkanker en ongewenste zwangerschappen onder adolescenten. Hierbij kan de organisatie rekenen op de steun van meer dan 50.000 vrijwillige ‘gezondheidsbrigadisten’ die de arts en de verpleegster van de gezondheidspost in die taak bijstaan.
Cuba is een voorbeeld, voor zowel de ontwikkelingslanden als de westerse wereld, dat een preventieve gezondheid wel werkbaar is en de gezondheidsuitgaven per persoon naar beneden drukt.
FOS