Het Cubaanse parlement keurde onlangs een nieuw strafwet goed. Bepaalde media vatten die zonder schroom samen als meer repressie tegen journalisten en betogers. In werkelijkheid stemt het nieuwe strafrecht zich, in lijn met zijn nieuwe grondwet, af op de evoluties in Cuba en in de wereld en biedt het de burgers ook meer rechtszekerheid.
Brede raadpleging en debatDe vorige strafwet dateert van 1987 en was, gezien de maatschappelijke evolutie en de nieuwe grondwet, dus wel aan vernieuwing toe. De ontwerptekst was klaar in februari 2022, maar het parlement had al in 2011 en 2017 aanbevolen om het hele strafrecht te herzien. In 2012 werd daartoe een werkgroep opgezet, die ook de ervaringen in het buitenland bekeek en de overeenstemming met diverse internationale verdragen onderzocht.
De ontwerpteksten werden voorgelegd aan meer dan 800 magistraten, advocaten, rechters, openbare aanklagers, deskundigen en natuurlijk aan de volksvertegenwoordigers. De rest van de bevolking kon de teksten op de website van het parlement en van het hooggerechtshof lezen en becommentariëren. Er kwamen meer dan 600 opmerkingen binnen, waarvan 67% aanvaard werd. Op de parlementszitting zelf werden ook nog tientallen wijzigingen aan de ontwerptekst aangebracht.
Waartoe dient een strafwet?
De strafwet moet de maatschappij, de mensen en de grondwettelijk vastgelegde sociale, economische en politieke orde beschermen, de (grond)wettelijke eigendomsvormen vrijwaren en ertoe bijdragen dat de burger de wettelijkheid naleeft. Ze heeft zowel een preventief en educatief als repressief doel.
Het strafrecht definieert daden die de grondwettelijke orde, mensen, goederen of diensten schade berokkenen of in gevaar brengen. Daaronder vallen dus misdrijven als doodslag, slagen en verwondingen, diefstal, verkrachting, corruptie, ordeverstoring, beschadiging, drughandel… waarvoor in straffen wordt voorzien.
De essentiële functie van het strafrecht, aldus de Cubaanse rechtenprofessor dr. Mayda Goite Pierre, is opvoeding en preventie, naast bestraffing maar ook de re-integratie van de gestrafte. Bij de bestraffing moet men voorts rekening houden met de schuld, de proportionaliteit en de menselijkheid van de straf, en met de zwaarte van de feiten, de samenloop van omstandigheden en de motieven.
NieuwighedenIn de eerste plaats verzamelt de nieuwe wet de in andere wetten vastgelegde straffen (bv. over communicatietechnologie, militaire vergrijpen, antiterrorisme etc.). Daarnaast bevat het nieuwe strafbepalingen en -vormen. Naast de honderden artikelen heeft het wetboek ook een uitgebreide verklarende woordenlijst als bijlage, zodat ook niet-juristen de tekst goed kunnen begrijpen.
Er komen nieuwe strafbepalingen op het gebied van telecommunicatie en sociale media, leefmilieu en natuurlijk erfgoed, van discriminatie en gendergebonden en familiaal geweld en feiten tegen minderjarigen of mensen met een beperking. Administratieve en economische corruptie en ook speculatie worden harder aangepakt, evenals het misbruik van de grondwettelijke rechten, deelname aan subversieve activiteiten en aanslagen op de communicatiemiddelen. Ambtenaren dragen ook meer verantwoordelijkheid voor hun optreden.
Het verzoek van parlementslid en bekend voorvechtster van seksuele gelijkheid Mariela Castro om het begrip feminicide expliciet te vermelden werd niet weerhouden, met het argument dat de feiten in dat verband sowieso strafbaar zijn gesteld. Een heel onderdeel van de nieuwe strafwet (Titel XVI) handelt over seksuele agressie, misbruik, intimidatie en belediging, verkrachting en incest.
De strafrechtelijke leeftijd blijft op 16 jaar, met een gedifferentieerde aanpak voor jongeren tussen 16 en 18 jaar. De gevangenisstraffen kunnen variëren tot 30 jaar of levenslang. De doodstraf – al meer dan twintig jaar niet meer toegepast – blijft behouden voor 23 zeer zware misdrijven.
Ook het Fonds voor schadevergoeding wordt hervormd, zodat slachtoffers sneller en beter worden vergoed.
Het Cubaanse strafrecht voert voor het eerst alternatieve straffen in, die o.a. voorzien in huisarrest, contactverbod, gemeenschapsdienst, herstelstraffen etc. Ook slachtoffers worden hierbij betrokken.
Dient de strafwet om journalisten en betogers te muilkorven?
Informatie verspreiden, via vrije meningsuiting en persvrijheid, en het openbaar debat, o.a. via betogingen, zijn van groot belang voor de democratische ontwikkeling van een maatschappij. Dat is in een socialistische maatschappij als de Cubaanse niet anders. De vele raadplegingen die daar aan wetten en besluitvorming voorafgaan tonen dat de overheid daar echt wel werk van maakt. De leiding van het land roept voortdurend op om kritiek te leveren op wat er fout loopt, om vrij en vrank te discussiëren. En ze geven grif toe dat er op dat gebied nog veel moet verbeteren.
Naast de economische en technologische beperkingen door de blokkade kampt Cuba met nog een ander probleem: het bevindt zich namelijk in een permanente oorlogstoestand met de VS, een imperialistische wereldmacht. Ondanks het feit dat de wereld al talloze keren de blokkade veroordeelde gaat die gewoon door. Ze gaan ervan uit dat het fnuiken van de economische ontwikkeling van het eiland de Cubaanse bevolking ertoe zal brengen het socialistische systeem te laten vallen. De VS-regering betaalt bovendien jaarlijks miljoenen dollars (meer dan 5 miljoen in 2020) aan mensen in Cuba om desinformatie te verspreiden of oppositie te voeren (denk aan de betogingen zoals in juli 2022), zo lezen we op de VS-website People’s World. De mainstream media vermelden deze context zelden of nooit.
De Cubaanse grondwet erkent het recht op een vrije pers, op vergadering, betoging en vereniging met wettige en vreedzame doeleinden. Ze stelt echter ook dat de uitoefening van die rechten beperkt wordt door de rechten van anderen, de collectieve veiligheid, het algemeen welzijn, het respect van de openbare orde en de grondwet en de wetten. Dat is normaal in een rechtsstaat.
Vergelijk dat met de Belgische grondwet (art. 19): “De (…) vrijheid om op elk gebied zijn mening te uiten, zijn gewaarborgd, behoudens bestraffing van de misdrijven die ter gelegenheid van het gebruikmaken van die vrijheden worden gepleegd.” Of neem artikel 26: “De Belgen hebben het recht vreedzaam en ongewapend te vergaderen, mits zij zich gedragen naar de wetten, die het uitoefenen van dit recht kunnen regelen zonder het echter aan een voorafgaand verlof te onderwerpen. Deze bepaling is niet van toepassing op bijeenkomsten in de open lucht, die ten volle aan de politiewetten onderworpen blijven.” Denk bij dat laatste maar aan de GAS-boetes tegen straatprotest, of aan de antibetogingsmaatregelen en de pandemiewet tijdens de coronacrisis.
Het klopt dat Cuba streng optreedt tegen propaganda of organisaties die de staatsordening aanvallen of ondermijnen, zeker wanneer daarachter buitenlandse vijandelijke krachten schuilgaan (twee tot vijf jaar gevangenisstraf). Maar ook dat is niet exclusief voor Cuba. Ik verwijs opnieuw naar onze eigen grondwet (art. 135bis): “Hij die, rechtstreeks of onrechtstreeks, van een vreemde persoon of van een vreemde organisatie giften, geschenken, leningen of andere voordelen in enigerlei vorm ontvangt, ten einde geheel of ten dele te worden bestemd of gebruikt tot het voeren of te vergoeden, in België, van een werkzaamheid of een propaganda, die de integriteit, de soevereiniteit of de onafhankelijkheid van het Rijk kunnen aantasten of de trouw die de burgers aan de Staat en aan de instellingen van het Belgische volk zijn verschuldigd, kunnen doen wankelen, wordt gestraft met gevangenisstraf van zes maanden tot vijf jaar en met geldboete van duizend [euro] tot twintigduizend [euro].”In de westerse wereld zijn de grote communicatiemiddelen (pers en sociale media) in handen van het grote geld. Het gaat om een paar multinationals. In Vlaanderen beheersen vijf mediagroepen 80% van alle media; in Franstalig België delen nog amper twee mediabedrijven de lakens uit. In Cuba zijn de media in handen van de overheid of politieke, sociale of massaorganisaties. Wanneer de mainstream media het over ‘vrije pers’ of ‘onafhankelijke journalisten’ hebben, dan bedoelen ze eigenlijk een pers waarover de Cubaanse overheid of de gemeenschap geen controle heeft, en ‘journalisten’ die ongestoord halve waarheden of hele leugens kunnen verspreiden.
De nieuwe Cubaanse strafwet versterkt de rechtsstaat en biedt burgers en overheden meer rechtszekerheid en is het resultaat van een soeverein en democratisch proces. Het is dus niet onverwacht dat de krachten die de Cubaanse revolutie al van oudsher aanvechten ook nu weer te keer gaan.