Onze centrale gaste van Che Presente: Cubaanse journaliste Liz Oliva Fernández gaf -naast haar deelname in verschillende conferenties- ook een zeer boeiend interview aan de redactie van Cubanismo.be. Ga er even bij zitten om deze longread over Cuba, de dagelijkse strijd van de Cubanen, journalistiek op het eiland,  ….. te lezen

Julie Steendam van Cubanismo.be met Liz

Dag Liz. Wij van Cubanismo.be zijn heel blij dat we je hier, na 2 jaren proberen , eindelijk te gast hebben. Het heeft nogal wat voeten in de aarde gehad en was ei zo na nog misgelopen. Kan je daar misschien eerst iets over vertellen?

Ja natuurlijk, ik heb het onderwerp ook aangeraakt tijdens de workshop daarnet: ‘Vrouwen tegen Imperialisme’. Het is geen persoonlijk probleem van mij alleen, maar voor zowat iedereen die van het globale zuiden hierheen wil komen. Wij hebben altijd visa nodig, toelating om binnen te raken in gelijk welk land van het zgn. Noorden of Westen, of hoe de rijke wereld ook genoemd wordt.

Dat geldt niet in de andere richting. Mensen die uit Europa komen, en naar een land van het globale zuiden reizen, hebben zelden een visum nodig, zeker geen voorafgaande screening. Dat is duidelijk een bewijs dat het kolonialisme er nog steeds is: de privileges van de dominerende landen in de wereld. Zij beslissen wie erin mag en wie niet. Het is een perfecte weerspiegeling van de ongelijkheid in de wereld.

Meestal is het excuus als ze  – zoals bij mij aanvankelijk – de toegang weigeren: We vermoeden dat je eigenlijk wil migreren. (nvdr: Liz kreeg aanvankelijk van de Belgische ambassade in Havanna geen toelating om naar België te reizen. Pas na weken juridisch getouwtrek kreeg ze op de valreep toch een visum en moest Cubanismo een duur ticket voor haar betalen)  Ik stel dan de vraag: waarom? Migreren is niet iets wat je zomaar beslist. Alsof je op een zekere morgen opstaat en denkt: wat een mooie dag om weg te trekken: ik ga naar de andere kant van de wereld, laat mijn kinderen, partner, familie, … achter en doe het voortaan zonder hun steun in een land met een andere cultuur, andere leefgewoontes.

Mensen migreren om overlevingskansen te zoeken die ze thuis niet krijgen, daarom nemen sommigen uiteindelijk de beslissing te migreren. Dat is nog steeds het gevolg van het kolonialisme en het voortdurende neokolonialisme en imperialisme dat al eeuwen bepaalt waar de kansen om goed te leven liggen. Dat geld zowel voor Cuba als voor bv Zuid-Afrika of eigenlijk voor het hele globale zuiden. Het gaat niet alleen om de toegang tot Europa maar ook tot de VS natuurlijk.

Ik heb contact met velen die naar de VS migreerden. Ze zijn er vaak ongelukkig omdat de cultuur er erg vreemd is voor hen. Toch zijn ze er omdat ze hen de ‘American Dream’ hebben aangesmeerd waarop ze zijn ingegaan om te kunnen overleven. Het bracht hen in een constante uitbuitingssituatie waarbij ze voortdurend moeten werken om te overleven en dus geen mogelijkheid hebben om terug te kunnen keren, zelfs niet voor een vakantie van een maand bv.

Er wordt weinig gezegd aan de familie over de erg gevaarlijke tocht naar het ‘beloofde land’. Cubanen hebben dan nog het privilege van de zgn. ‘Ley de ajuste’ die Cubanen die ‘politiek asiel’ vragen, na een jaar en een dag een ‘green card’ (werk- en verblijfsvergunning) kunnen krijgen. Vroeger kon dat jaar lopen vanaf ze voet zetten op VS-bodem (Ley de pies secos o mojados). Vandaag moeten ze maanden wachten in Mexico of in een gesloten centrum in de VS op hun ‘interview’, voor dat jaar begint te lopen.

Migranten uit Honduras, Haïti, El Salvador ….. daarentegen worden in grote meerderheid gedeporteerd uit de VS. Dat heeft een politieke reden: De VS willen kunnen zeggen dat ze 3 miljoen ‘Cubaanse vluchtelingen’ – voor het communistische regime in Cuba – hebben in Florida, terwijl het eigenlijk evengoed economische migranten zijn als de anderen uit Colombia, Ecuador, …én zelfs uit Puerto Rico dat een kolonie is van de VS.

Die economische migratie uit Cuba heeft zeer veel te maken met de blokkademaatregelen die het overleven in waardigheid erg lastig maken.

Klopt het dat de migratie uit Cuba, vooral van jongeren, sterk gestegen is de laatste jaren?

Zeker en vast. Een meerderheid van mijn vrienden is vertrokken op zoek naar een ‘betere toekomst’. Ik moest nieuwe vrienden maken in Cuba en ik weet niet hoe het me jou zit, maar wanneer je stilaan een dagje ouder wordt heb je daar minder energie voor (nvdr: de interviewer is meer dan tweemaal minder jong dan Liz die 30 is).

Ik oordeel niet over diegenen die gingen, ik begrijp hun motivatie. Ik begrijp ook hen die willen blijven. Migreren is geen gemakkelijke keuze, maar in Cuba blijven evenmin in de huidige omstandigheden. Velen denken: waarom gaan we niet, misschien hebben we dan over 2 of 3 jaar genoeg geld om terug te keren.

Velen vragen zich af, waarom nu die piek in de migratie, de sancties zijn toch al bezig sinds ’61? Maar die blokkade is ook niet statisch, ze is al vaak veranderd, afhankelijk van de internationale relaties. Soms hebben we wat meer vrienden, vandaag zijn het er weinig. Ik heb het dan over het land Cuba, al de Cubanen zijn er het slachtoffer van. Er bestaat niet zoiets als sancties die enkel de regering treffen, zeker niet in een land waar een overgroot deel van de actieve bevolking voor de staat werkt. De meerderheid van hen zijn vrouwen. Die zijn dus het zwaarst getroffen door de blokkade.

In het onderwijs, de zorg werkt een grote meerderheid van vrouwen, in het publieke onderhoud, vuilnisophaling, … werkt een groot deel zwarte mensen. De sancties treffen hén dus het eerst. Al die sectoren worden met publiek geld betaald en die sancties die zgn. gericht zijn tegen de overheid, tasten direct de basis van ieders leven aan, én van de kwaliteit van onze gezondheidszorg en onderwijs.

Tot in het buitenland worden Cubanen persoonlijk geviseerd. Studenten in Europa kunnen geen bankrekening openen om het beursgeld dat ze met hard studeren hebben bekomen, op te laten storten, wat hebben zij in godsnaam fout gedaan? Ze worden gestraft om het simpele feit dat ze Cubanen zijn.

Het is alsof onze nationaliteit een banvloek vormt – zo voelt het voor vele jongeren aan –  maar eigenlijk klopt dat niet. De banvloek is het kapitalisme en neoliberalisme dat overal ter wereld de plak zwaait en dat grote delen van de wereld uitsluit van toegang tot een waardig leven. Tegelijk praten ze ons een schuldgevoel aan, alsof het ons eigen schuld is dat we in die miserie zitten terwijl het deze wereldorde is die beslist wie ‘toegang’ krijgt en wie niet.

Met Cubanismo.be ontmoeten we nog stees veel mensen die denken dat de blokkade tegen Cuba stilaan verleden tijd is. Ze weten van het bezoek van Obama aan het eiland 7 jaren geleden, en denken dat sindsdien dat probleem wel bijna is opgelost. We moeten dan uitleggen dat Trump de voorzichtige stappen die zijn voorganger zette volledig terugdraaide en nog tientallen verstrengingen invoerde erbovenop en dat Biden niks heeft verbeterd. De blokkade is vandaag dus erger dan ooit. Kan je ons vertellen welke moeilijkheden dat meebrengt voor de Cubanen?

Het voorbeeld van de covidpandemie is wel erg sprekend. Die vormde voor de hele wereld een gezondheidscrisis én een economische crisis. In Cuba kwamen daar de verstrengde blokkademaatregelen van Trump bovenop. Vaak in de geschiedenis worden strafmaatregelen tussen landen die in onmin leven minstens tijdelijk opgeheven tijdens een humanitaire crisis. Dat is ook wat Cuba en vele solidariteitsorganisaties in de wereld vroegen voor het eiland, maar dat gebeurde niet.

Onze regering vroeg ook om begunstigd te worden door het COVAX programma (van de Wereld GezondheidsOrganisatie) maar blijkbaar was ons land niet arm genoeg zodat er niets anders opzat om dan maar zelf onze vaccins te ontwikkelen. I.p.v. het beschikbare geld te gebruiken om op de wereldmarkt dure vaccins te kopen voor maar een klein deel van onze bevolking, gingen we ermee aan de slag om er zelf te maken.

Dat lukte met 2 van de 4 ontwikkelde vaccins slaagden we erin 90% van de Cubanen efficiënt te beschermen op een moment dat vele andere landen uit het Zuiden maar ook uit het Noorden minder of veel minder bescherming konden bieden aan hun mensen.

Het leek wel een mirakel. België met ong. evenveel inwoners als Cuba telde na de pandemie meer dan 28.000 doden. In Cuba overleefden slechts 8 à 9000 de ziekte niet.

Juist, en nochtans hoorde ik nergens over een campagne: #SOS Belgium, terwijl er toen wel een campagne werd opgezet vanuit de VS onder de vlag #SOS Cuba (nvdr: om de val van de regering en buitenlandse (= VS) interventie te vragen om “het verschrikkelijke lijden van de Cubanen te beëindigen”). Dat deden ze op het moment dat we een late piek in de besmettingen kenden, net omwille van de vertraging in ons vaccinatieprogramma. Door de verscherpte blokkade ontbrak het ons aan voldoende grondstoffen om de vaccins snel genoeg te maken.

Ook vandaag is het leven in Cuba hard, moeilijk. De schaarste van zowat alles neemt nog toe, maar eigenlijk denk ik niet dat dat het ergste is. Ik ben geboren (nvdr: 30 jaar geleden) en opgegroeid in een land dat eigenlijk continu in economische crisis verkeert: zet me in een winkel met heel veel keuze en ik wordt gek. Het is niet zozeer de schaarste maar het gevoel dat het niet beter gaat worden, dat het ons moeilijk maakt, ontmoediging, weinig hoop. Na zovele jaren kunnen sommigen niet meer blijven herhalen: ‘we gaan het nog even verbijten’. Het duurt te lang, de vermoeidheid slaat toe… Jongeren die kinderen willen, vragen zich af welke toekomst er voor hen zal zijn, hoe het verder gaat met hun land. Niemand verdient het om zo lange tijd alleen maar te kunnen overleven in steeds moeilijker omstandigheden.

Iedereen dacht: na Trump gaat het beter worden, Biden gaat het normaliseringsproces weer oppikken, maar …. tot op vandaag: Nada!  Dat is wat de migratie zo heeft vermeerderd. Nu bijt de hond eigenlijk zichzelf in de staart, want in de komende presidentsverkiezingen in de VS zal migratie opnieuw een groot thema vormen. De VS regering heeft er nu misschien wel baat bij de sancties een beetje te lossen om de immigratiecijfers wat te doen dalen.

We hebben een land dat barst van het talent, opgeleide mensen te over om een welvarend land te hebben waar iedereen zich kan ontwikkelen. Natuurlijk worden er ook fouten gemaakt door onze regering en zou het eind van de blokkade niet de oplossing voor alles brengen, maar dat zijn aspecten die wij Cubanen onder elkaar kunnen aanpakken. T.a.v. de blokkade staan we machteloos: we kunnen niet stemmen in Florida, ik beslis niet mee welke politiek de VS t.a.v. Cuba voert. Ze spelen daar een politiek spel met het leven van 11 miljoen Cubanen. We zijn gewoon pasmunt voor de kiesmannen die de president er voor een volgende termijn in het Witte Huis nodig heeft. Daar lopen politici rond die zgn. spreken in naam van de Cubanen, hoewel ze nooit in hun leven op het eiland waren.

Liz in Kinepolis na haar inleiding op ‘War on Cuba’

Met Cubanismo waren we dit en vorig jaar met drie verschillende groepen in Cuba op bezoek en wat ons opviel is – dat ondanks de immense economische moeilijkheden – het land blijft functioneren: het onderwijs, de gezondheidszorg, de tuinbouw, kleine ondernemers, …. Velen blijven zich hard inzetten en veel diensten blijven – met veel improvisatie – belangrijk werk leveren. De collectieve spirit bij de mensen heeft veel reizigers verbaasd.

Cubanen zijn erg solidair. We zijn sterk in het aanvoelen van de noden van anderen, alsof het die van onszelf zijn. Mijn moeder bv. is arts en had nog wat Ibuprofen liggen die voor mijn oma bestemd is, maar ze geeft er een deel van weg aan iemand in de kliniek die ze niet kent, maar die het dringend nodig heeft. Op die manier blijft ons land functioneren.  Met die solidariteit, die collectieve spirit ben ik ook opgegroeid.

Ik groeide op in een bescheiden buurt. De buurvrouw van rechtover bakte voor mij koekjes om mee te doen naar de kleuterschool toen ik 3 was. Mijn ouders konden de koekjes uit de winkel niet altijd betalen. De buurvrouw bleef dat elke zondag doen tot en met het secundair. Zij vond dat normaal om de studerende jeugd van haar buurt zo te steunen. We gingen met de hele buurt ook samen naar de zee met de bus en eerst werd er gezamenlijk voor de picknick gezorgd zodat iedereen een toffe dag aan het strand zou kunnen meemaken.

In Cuba is het normaal dat de hele buurt samen zorg draagt voor de kinderen, voor de bejaarden, voor de mensen die hulp nodig hebben. Hoeveel cyclonen zijn er niet gepasseerd in Cuba waarbij verschillende gezinnen alles kwijtspeelden. Telkens zet de buurt zich samen om te zien wie er het slechts aan toe was. ‘Bij ons is de helft van het huis weggeblazen, maar daar hebben ze niets meer over, laat ons dus daar beginnen’. Wanneer daar de basis hersteld werd gaat het heel buurtbouwteam naar het volgende huis dat er slecht aan toe is.

Als ik dus spreek met anderen over imperialisme en kapitalisme is dat niet iets wat ik ken vanuit mijn eigen jeugd. Als ik zeg dat mijn ouders dokters zijn, denken de meesten dat ik uit een welgesteld milieu kom, maar in Cuba behoren artsen tot de werkende klasse. Taxichauffeurs in Havana verdienen veel meer dan artsen.

Dat geeft een heel ander perspectief op een ‘artsencarrière’. Zij betaalde geen cent voor haar opleiding en de artsenroeping is in Cuba heel eerlijk. Je kan er bij ons niet rijk mee worden maar je doet het echt om mensen te helpen. Ik leerde hier op Manifiesta Geneeskunde voor het Volk kennen en ik denk dat zij diezelfde spirit hier in België willen uitdragen: Gratis gezondheidszorg voor iedereen en artsen die aan een eerlijk loon werken en niet rijk worden op kap van de gezondheidsproblemen van hun patiënten.

Cubanismo.be was in mei met een delegatie van GVHV in Cuba. Samen zijn we ervan overtuigd dat de Belgische volksgezondheid heel veel kan leren van de Cubaanse aanpak. Het grote verschil in covidslachtoffers tussen Cuba en België is er – ondanks betere apparatuur, technologie en infrastructuur in Belgie – omdat Cuba zo efficiënt inzet op preventie.

Heel juist, ons alternatief is heel intelligent, net omdat we zo weinig middelen hebben. De beste manier om een gezondheidscatastrofe te vermijden ís preventie. De drempelloze toegang tot de familieartsen is daarin vitaal.

Tegelijk is het middelentekort de reden waarom we toch nog teveel coviddoden telde. Cuba beschikte over twee gevalideerde vaccins maar niet over injectienaalden! Ongelooflijk hoe men alles deed om te verhinderen dat die in Cuba zouden aankomen. Dat vertraagde de vaccinatiecampagne enorm. Een zoveelste voorbeeld van het criminele karakter van de blokkade.

Liz in gesprek met de auteurs van ‘100 jaar om de zee te stoppen’: Julie Steendam en Isabelle Vanbrabant

Iets heel anders Liz: Jij bent onafhankelijk journaliste in Cuba. Hoe zit dat precies en hoe is jouw werk geregeld in Cuba?

Ik ben inderdaad onafhankelijk journaliste en ik werk voor het productie huis ‘Belly of the Beast’ (In de buik van het monster) in de VS.

Ik ben geaccrediteerd om te werken voor een onafhankelijk medium in de VS, en da’s echt wel een privilege. In Cuba zijn er wel verschillende onafhankelijke media, niet door de overheid betaald dus, die meestal geld krijgen van organisaties uit de VS. Het probleem is dat er een Cuba een mentaliteit gegroeid is van een belegerd land en dat dus vaak commentaren op de gang van zaken in het land gezien worden als steun aan de vijand. Het is ook een realiteit dat er jaarlijks miljoenen worden uitgegeven door Washington om desinformatie te verspreiden met het oog op een regimeverandering in Cuba. Er zijn dus ook verschillende ‘journalisten’ die zichzelf onafhankelijk noemen maar in werkelijkheid steun krijgen van de overheid of anti-castristische organisaties in de VS.

Cuba is een erg moeilijk land om over te berichten. De nieuwsconsument houdt van zwart-wit, maar de Cubaanse realiteit is niet zwart-wit: er zijn veel tinten grijs en velen van die ‘onafhankelijken’ brengen enkel negatieve verhalen zonder de economische context te brengen.

Als ik die lees vraag ik me af: ‘Is dit werkelijk Cuba of is het de framing waarin het kapitalisme en imperialisme ons land willen dwingen?’ Nooit gaat het bij hen over de solidariteit, de enorme inzet van mensen voor een betere samenleving ondanks de enorme tekorten waar de blokkade ons voor heeft geplaatst. Het is miserieporno: beelden en story’s over de tekorten, de problemen, het verval, … zonder de oorzaken één keer te benoemen of de schuldige verantwoordelijkheid van buitenlandse regeringen.

Ook nooit één positief verhaal in dat soort ‘onafhankelijke’ media: over de medische brigades bv of over de vele mooie en aantrekkelijke zaken in Cuba, de solidaire mensen die dagelijks alles inzetten om het land in beweging te houden.

Dat maakt het inderdaad niet makkelijk voor mij. Ik werk voor een VS medium en mijn belangrijkste publiek zijn de mensen in de VS. Er zijn natuurlijk ook Cubanen die het bekijken maar de bedoeling is vooral de kiezers in de VS te bereiken. Ik noch niemand anders in Cuba stemt voor de politici in de VS die verantwoordelijk zijn voor de buitenlandpolitiek t.a.v. ons eiland. Wij willen dat ze daar beseffen dat al die programma’s om de Cubaanse overheid omver te werpen betaald worden met hún belastinggeld terwijl er in Cuba in veel betere toegang tot gezondheidszorg en onderwijs is dan in hun eigen land.

Die vijandigheid vanuit de VS maakt het erg moeilijk om terechte kritiek op de overheid te brengen als journalist. Ik zou ook graag een activist in eigen land willen zijn, ik vind het een recht om de overheid verantwoording te vragen voor zaken die fout lopen of om mensen die onheus worden behandeld te verdedigen, maar door de vijandigheid tegen ons land is dat nu heel moeilijk.

In ‘War on Cuba 6’ brengen we o.a. het verhaal van Maykel González die een  al verschillende keren werd lastig gevallen door de politie omdat hij kritiek uitoefent. Hij vindt het lastig dat ze hem om de haverklap opbellen, ondervragen, zijn privéleven binnendringen, … maar hij benadrukt dat hij zich nooit fysiek bedreigd heeft gevoeld. In Cuba worden geen journalisten vermoord. In het slechtste geval worden ze niet meer toegelaten eens ze naar het buitenland zijn gegaan.

Maar niemand spreekt over de persvrijheid in Egypte of in Saoedi-Arabië en over het feit dat de EU sterke financiële en commerciële banden onderhoudt met die landen, dat wordt nauwelijks bekritiseerd. Het is makkelijker om het over Cuba te hebben. ‘Cuba is toch een dictatuur zonder vrije verkiezingen.’ Er wordt dan gezegd dat Cuba in 60 jaar slecht 3 presidenten heeft gekend, maar die drie hebben meer gedaan voor sociale rechtvaardigheid in hun land vóór en met de mensen, dan de tientallen presidenten in gelijk welk ander land ter wereld, zeker niet in gelijkaardige omstandigheden. Ze waren en zijn zeker niet perfect, er zijn veel fouten gebeurd in het proces, maar er is veel meer sociale vooruitgang geboekt dan gelijk waar.

Hét nieuws m.b.t. Cuba dat de mainstreampers recent bracht gaat over de Cubaanse huurlingen voor Rusland in hun oorlog tegen Oekraïne.

Ik heb er, door mijn reis naar hier, nog niet erg veel over kunnen lezen, maar het eerst wat het bij me oproept is hoe makkelijk het is misbruik te maken van de kwetsbare positie van mensen door hen kansen voor te spiegelen in een oorlogssituatie. Dat is eens te meer een illustratie van hoe erg het met de economische vooruitzichten van vele Cubanen gesteld is.

Je ziet ook in de VS dat het vooral jongeren uit de armste families zijn die tekenen om soldaat te worden van een leger dat met zowat van de helft van het globale zuiden in oorlog is. Het is vaak hun enige kans om te studeren, een goed loon te krijgen en een pensioen op te bouwen.

Het is goed dat ons ministerie van buitenlandse zaken het ronselen van Cubanen voor een oorlog krachtig heeft veroordeeld en de organisatoren wil vervolgen.

Ik ben tegen elke oorlog, maar het is tenenkrullend hoe de westers pers groot misbaar maakt over Rusland maar stilletjes zwijgt over de blijvende Israëlische bezetting van Palestina en over alle andere militaire agressies die de VS overal ter wereld uitvoeren of steunen. Ik ben tegen oorlog maar evenzeer tegen de gigantische hypocrisie hierover in het westen.

Bedankt Liz voor je komst naar hier en dit openhartig gesprek over jouw werk, jouw land en over de wereld. Geniet nog van het meest solidaire en meest internationale festival van België!

Kasper Libeert van Cubanismo.be modereert een gesprek tussen Liz en Chris Smalls, van de vakbond bij Amazon in de VS