In 2014 had de regering-Obama ongekende stappen gezet in de richting van de normalisering van de betrekkingen tussen de VS en Cuba. Daarmee ging ze in op de unanieme eis van de internationale gemeenschap die al tijden had opgeroepen tot een vreedzame oplossing voor het asymmetrische conflict tussen Washington en Havana, dat al bijna zes decennia aan de gang was. …….. In maart 2016 maakte de democratische president zelfs een historische reis naar Cuba, de eerste sinds het bezoek van Calvin Coolidge in 1928, waarmee hij de officiële wil van het Witte huis bezegelde om positieve relaties uit te bouwen.
Zo had Barack Obama binnen de twee jaar een ambassade in Havana geopend, de naam van Cuba van de lijst van landen die het terrorisme steunen geschrapt, de economische sancties enigszins verlicht, opnieuw rechtstreekse commerciële vluchten tussen de twee landen ingesteld, de categorieën (12 in totaal) van VS-burgers die naar het eiland mochten reizen uitgebreid en ingestemd met bepaalde investeringen in Cuba. De hele wereld was verheugd over het opgeven van een anachronistisch vijandig beleid dat dateert uit de koude oorlog, dat wreed is omdat het de meest kwetsbare categorieën van de Cubaanse bevolking treft en onwettig, omdat het in strijd is met de grondbeginselen van het internationale recht.
Wat is het beleid van Donald Trump ten aanzien van Cuba sinds hij in 2017 aan de macht kwam? Welke besluiten heeft hij genomen sinds hij zich zeer kritisch uitliet over de maatregelen van zijn voorganger, die hij beschouwde als concessies aan het “
Cubaanse regime”?
Het is niet verrassend dat Donald Trump met zijn aantreden in 2017 een ommekeer van 180 graden in het buitenlandse beleid ten aanzien van Cuba teweeg bracht. In plaats van het door Obama begonnen toenaderingsbeleid voort te zetten, heeft hij de economische sancties tegen Cuba hervat door de drie belangrijkste bronnen van inkomsten van het land aan te vallen: internationale medische samenwerking, geldtransfers van de Cubaanse gemeenschap die in de Verenigde Staten wonen en toerisme.
Bovendien heeft de Trump-administratie besloten om titel III van de Helms-Burton-wet toe te passen, die het mogelijk maakt om buitenlandse bedrijven met belangen in Cuba te vervolgen voor rechtbanken in de Verenigde Staten. Zo wil hij Havana beroven van alle buitenlandse investeringen. Het Witte Huis heeft ook stappen ondernomen om Cuba van zijn energiebronnen af te snijden door oliemaatschappijen en transporteurs te straffen die commerciële betrekkingen met de Caribische natie onderhouden, wat ernstige tekorten voor de bevolking met zich meebrengt.
Druk op de Cubaanse medische samenwerkingSinds 1960: de eerste medische brigade naar Chili na een aardbeving, heeft Cuba de internationale solidariteit met de volkeren van het Zuiden tot een pijler van zijn buitenlands beleid gemaakt. Sindsdien hebben 407.000 medische professionals in 164 landen op alle continenten gewerkt. In 2019 waren er meer dan 29.000 in 66 landen. Solidariteit en wederzijds voordeel zijn de twee beginselen die aan deze samenwerking ten grondslag liggen. De dienst is bijvoorbeeld gratis voor landen met beperkte middelen, waaronder enkele landen in Afrika. Aan de andere kant wordt ze betaald door landen die daarvoor de middelen hebben, zoals bijvoorbeeld Brazilië. In de loop der tijd is de Cubaanse internationale samenwerking, met name op medisch gebied, de belangrijkste bron van inkomsten van het eiland geworden, met een bedrag van 7 miljard dollar per jaar[1].
Naast deze samenwerking voert Cuba sinds 1998 het Integraal Gezondheidsprogramma voor de landen van Midden-Amerika en het Caribisch gebied uit, nadat de orkaan Mitch de regio teisterde. Nadien werd die ook naar andere continenten uitgebreid. Met de steun van de Wereldgezondheidsorganisatie heeft Cuba overal ter wereld vaccinatiecampagnes opgezet om de meest kwetsbare bevolking te beschermen. In totaal hebben 44 landen geprofiteerd van dit programma, dat een volledige medische dekking heeft geboden aan tientallen miljoenen mensen [2].
Ook heeft Cuba in 1998 de Latijns-Amerikaanse School voor Geneeskunde (ELAM) opgericht, die tot taak heeft paramedici uit derdewereldlanden en zelfs uit de Verenigde Staten op te leiden. Zo heeft Cuba in 2019 al meer dan 35.000 gezondheidswerkers uit 136 landen op zijn verschillende universiteiten opgeleid. Volgens de Verenigde Naties is “de ELAM de meest geavanceerde medische school ter wereld [3]”. Margaret Chan, directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie, prees het werk van ELAM en prees het Cubaanse beleid en haar inzet voor Zuid-Zuid samenwerking: “
Ik ken geen enkele andere medische school met een toelatingsbeleid dat voorrang geeft aan aanvragers uit arme gemeenschappen die uit de eerste hand weten wat het betekent om te leven zonder toegang tot medische basiszorg. Voor een keer, wanneer je arm bent, een vrouw bent of uit een inheemse bevolking komt, heb je een duidelijk voordeel. Het is een institutionele ethiek die deze school uniek maakt [4]”.
In 2004 lanceerde Cuba samen met Venezuela ‘Operatie Mirakel’, die voorziet in gratis operaties voor mensen met staar en andere oogziekten. Sindsdien hebben meer dan 6 miljoen mensen uit 34 landen hun zicht kunnen herwinnen dankzij de Cubaanse artsen. Geen enkel ander land ter wereld heeft zo’n grootschalige humanitaire operatie met zulke tastbare resultaten op touw gezet[5].
In 2014 hebben Cubaanse artsen een fundamentele rol gespeeld in de strijd tegen de ebola-epidemie in West-Afrika, met name in Liberia, Guinee en Sierra Leone. In 2005 werd de Henri Reeve-brigade opgericht naar aanleiding van de orkaan Katrina, die de Verenigde Staten heeft geteisterd, Na de oproep van de Wereldgezondheidsorganisatie heeft Havana 168 artsen ervan gestuurd om ebola te bestrijden, aflossing ingerekend werkten in totaal meer dan 250 gezondheidswerkers. Het Caribische eiland had evenveel artsen in het gebied als alle andere landen van de wereld samen! [6].
De VS juichten bij monde van president Barack Obama de humanitaire inzet van Cuba in de strijd tegen ebola toe: “
Ik wil mijn dankbaarheid betuigen aan de Cubaanse artsen die zich vrijwillig en in samenwerking met ons en andere landen hebben ingezet voor zeer moeilijke missies om levens te redden in West-Afrika. We hebben grote waardering voor het werk dat ze hebben gedaan[7] […] Niemand kan de diensten ontkennen die duizenden Cubaanse artsen hebben geleverd aan de armen en lijdende mensen,” voegde hij eraan toe[8].
In 2017 heeft de WHO aan Cuba de prijs voor volksgezondheid toegekend, de belangrijkste onderscheiding die door de instelling wordt toegekend voor haar werk in de strijd tegen ebola. Het legde de redenen voor deze onderscheiding uit:”
Cuba’s internationale ervaring in medische noodgevallen begon meer dan 50 jaar voor de oprichting van het Henry Reeve-contingent […]. Dit was het begin van Cuba’s internationalistische inzet en samenwerking in de gezondheidszorg. Sinds de oprichting hebben 24 contingenten in 7.000 teams, vrijwillig steun verleend in 21 landen.
Het Henry Reeve Contingent reageerde ook op de aardbeving in Ecuador in 2016, de overstromingen in Peru in 2017, de orkaan Maria in het Caribisch gebied en de aardbeving in Mexico in 2017, naast vele andere noodsituaties in de wereld.
De internationale bijstand die Cuba verleent, doet niets af aan de aandacht die het land schenkt aan zijn eigen bevolking, die profiteert van een universeel en gratis nationaal gezondheidsstelsel […] met in totaal 493.368 gezondheidswerkers en een verhouding van 80,2 artsen, 15 tandartsen en 79,3 verpleegkundigen per 10.000 inwoners[9]”.‘mensenhandel’Sinds hij aan de macht is gekomen, heeft Donald Trump besloten terug te keren naar een agressief beleid tegen Cuba en heeft hij zich gericht op zijn belangrijkste bron van inkomsten, namelijk de internationale medische samenwerking. Op 20 juli 2019 besloot Washington het eiland op te nemen in de lijst van landen die verantwoordelijk zijn voor mensenhandel. Volgens het Witte Huis staat de Cubaanse medische samenwerking over de hele wereld gelijk aan mensenhandel en “dwangarbeid”[11].
Op 26 september 2019 deed het VS-ministerie van Buitenlandse Zaken een openbare oproep aan alle landen om een einde te maken aan de medische samenwerking met Cuba, waarbij het eiland werd beschuldigd van “handel in artsen” en “moderne slavernij”. De VS hebben hun ware doelstelling om de economie van het land te schaden niet verhuld door druk uit te oefenen op de landen die van deze diensten genieten: “
Deze programma’s bieden werk aan tot 50.000 gezondheidswerkers in meer dan 60 landen en zijn een belangrijke bron van inkomsten voor het Cubaanse regime. … De regering haalde 7,2 miljard dollar op in een jaar[12].
Eerder had Washington al druk uitgeoefend op verschillende Latijns-Amerikaanse landen om een einde te maken aan de samenwerkingsovereenkomsten. Het eerste land dat deze bevelen opvolgde was het Brazilië van de extreemrechtse president Jair Bolsonaro. Die besloot om in november 2018 eenzijdig de tripartiete overeenkomst te verbreken die in 2013 door zijn voorganger Dilma Roussef, met Cuba en de Pan-Amerikaanse Gezondheidsorganisatie was ondertekend. In vijf jaar tijd hebben 20.000 Cubaanse gezondheidswerkers er meer dan 113 miljoen consultaties uitgevoerd in meer dan 3.600 gemeenten en hebben ze 60 miljoen Brazilianen een permanente dekking van de gezondheidszorg geboden. Daarnaast heeft Cuba in totaal 1.214 Braziliaanse artsen opgeleid. Het besluit dat Brazilië onder invloed van Washington heeft genomen, ontneemt Cuba belangrijke middelen, maar ontneemt vooral tientallen miljoenen Brazilianen van medische hulp [13].
In mei 2019 eisten de VS dat Ecuador een volledige lijst van de met Cuba ondertekende overeenkomsten zou overleggen. Enkele maanden later, in oktober 2019, besloot de regering van Lenin Moreno de medische samenwerkingsovereenkomsten met Cuba enkele dagen voor de vervaldatum te beëindigen. Sinds het begin van de samenwerking die onder de regering van Rafael Correa is gestart, hebben 3.565 Cubaanse artsen in het Andesland gewerkt en 6,7 miljoen medische consulten uitgevoerd, waardoor enkele honderdduizenden mensen uit de arbeidersklasse medische zorgen kregen. Daarnaast hebben 2.093 Ecuadorianen hun medisch diploma in Cuba behaald[14].
In Bolivia heeft het putschistische regime na de staatsgreep tegen Evo Morales in november 2019 alle Cubaanse hulpverleners bevolen het land zo snel mogelijk te verlaten. Cuba meldde in totaal 26 ernstige incidenten tegen zijn medisch personeel: gewelddaden tegen twee van hen en de detentie van 50 medewerkers. Cuba was om veiligheidsredenen verplicht zijn medisch personeel met spoed te repatriëren. De Cubaanse medische brigade in Bolivia bestond voor 54% uit vrouwen in totaal 406 artsen en 208 andere medische professionals. Sinds hun aankomst in Bolivia hebben Cubaanse artsen 73 miljoen medische consulten en 1,5 miljoen chirurgische ingrepen uitgevoerd. Daarnaast zijn 5.184 artsen afgestudeerd aan Cubaanse universiteiten[15].
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo heeft niet nagelaten de Boliviaanse militaire junta te feliciteren: “
De Boliviaanse regering heeft vrijdag de uitzetting van honderden Cubaanse ambtenaren uit het land aangekondigd. Het was de juiste beslissing. Bravo Bolivia! Bolivia sluit zich aan bij Brazilië en Ecuador [16]”.
Het United States Agency for International Development (USAID) heeft ook een budget van drie miljoen dollar uitgetrokken om een internationale campagne te voeren bij de landen die met Cuba partnerschapsovereenkomsten hebben gesloten op het gebied van medische samenwerking [17]. 17] Het doel is “om tegen Cuba, in Latijns-Amerika en bij regionale en internationale instanties, zoals de Inter-Amerikaanse Commissie voor de rechten van de mens en de VN-Mensenrechtenraad, druk uit te oefenen om de levensomstandigheden van artsen en andere werknemers te verbeteren”.
In oktober 2019 weigerde Washington de Cubaanse delegatie, onder leiding van de minister van Volksgezondheid José Angel Portal, die was uitgenodigd voor de 57e Raad van Bestuur van de Pan-Amerikaanse Gezondheidsorganisatie, een visum te verlenen. Dit besluit, dat in strijd is met de internationale verdragen, heeft Cuba belet deel te nemen aan het belangrijkste regionale gezondheidscongres en zijn standpunten over medische samenwerking te presenteren [19].
In december 2019 organiseerde de Organisatie van Amerikaanse Staten, berucht als drukkingsgroep onder de invloed van de Verenigde Staten en die haar hoofdkwartier in Washington, D.
C. heeft – Cuba is geen lid meer sinds haar uitzetting in 1962 – een forum met de titel “
The Obscure Reality Behind Cuban Medical Missions”. Havana veroordeelde deze nieuwe aanval, georkestreerd door de Trump administratie [20].20] Washington is van plan om het zgn. Cubaans medisch professioneel reclasseringsprogramma (CMPP), dat van 2006 tot 2017 van kracht is, weer in te voeren. Het doel van dit programma is om Cubaanse artsen in het buitenland aan te moedigen om te deserteren door hen de mogelijkheid te bieden om hun beroep in de VS uit te oefenen, waardoor Cuba een kostbaar menselijk kapitaal wordt ontnomen [21]. Volgens de VS autoriteiten “zullen artsen en andere gezondheidswerkers die door de Cubaanse regering worden uitgestuurd om te werken of te studeren in derdewereldlanden, in het kader van het CMPP-programma asiel kunnen aanvragen in de Verenigde Staten [22]. Zo kozen van 2006 tot 2017 bijna 8.000 Cubaanse professionals ervoor om te profiteren van dit programma – dat de betaling van vliegtickets, juridische kosten en de afgifte van een reisvisum omvatte – en naar de Verenigde Staten te emigreren.
De reactie van HavanaHet Cubaanse ministerie van Buitenlandse Zaken heeft het interventionistische beleid en de moddercampagne van de VS aan de kaak gesteld. Volgens Havana heeft Washington druk uitgeoefend op Guatemala om een einde te maken aan de medische samenwerking met Cuba. De Cubaanse diplomatie heeft de beschuldigingen van het Witte Huis ronduit verworpen:”
In Cuba zijn 35.613 gezondheidswerkers uit 138 landen gratis opgeleid. Voor landen met ongunstige economische omstandigheden neemt Cuba de kosten van de samenwerking praktisch op zich. Op dezelfde manier, en in overeenstemming met de opvattingen van de Verenigde Naties over samenwerking tussen ontwikkelingslanden, wordt het in andere landen aangeboden op basis van complementariteit en gedeeltelijke compensatie voor de geleverde diensten.
De Cubaanse technici en professionals die aan deze programma’s deelnemen, doen dit op een absoluut vrije en vrijwillige manier. Tijdens de uitoefening van hun functie ontvangen zij hun volledige salaris in Cuba en ontvangen zij bovendien een vergoeding in het land waar zij wonen, evenals andere voordelen. Wanneer Cuba een compensatie ontvangt voor de verleende samenwerking, hebben deze medewerkers de verdienste dat zij een eerlijke en volkomen legitieme bijdrage leveren aan de financiering, de duurzaamheid en de ontwikkeling van het massale en gratis gezondheidszorgstelsel, dat toegankelijk is voor alle Cubanen, en aan de samenwerkingsprogramma’s die in vele landen worden ontwikkeld, zonder enige compensatie voor ons eigen land [24]”.
Medische samenwerking verwelkomd door internationale instellingenDe internationale samenwerking van Cuba is inderdaad geprezen door verschillende internationale instanties. “
Levens redden: dit is wat Cuba doet in de wereld”, zeiden de Verenigde Naties, en voegden eraan toe dat het eiland “een lange geschiedenis van samenwerking” heeft met derdewereldlanden. “
Cubaanse artsen zijn de eerste die aankomen en de laatste die vertrekken” tijdens natuurrampen, merkt de toenmalige VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon op [25].
Volgens José Di Fabio, vertegenwoordiger van de WHO, “is Cuba erg speciaal vanwege zijn vermogen om snel te reageren, zijn politieke wil en de ervaring van zijn artsen. Wat Cuba kan bereiken is ongelooflijk. Er is zowel de politieke wil [van de leiders] als de menselijke wil van het volk. Toen er een aardbeving in Pakistan was, werden er in 48 uur 2.000 artsen gestuurd. Ze waren de eerste die aankwamen in Pakistan en de laatste die vertrokken. Ze bleven bijna zes maanden. Hetzelfde in Haïti[26]”.
Het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties merkt in een verslag op dat de door Cuba aangeboden samenwerking plaatsvindt in het kader van de Zuid-Zuid-samenwerking. Zij streeft geen winstoogmerk na, maar wordt aangeboden als uitdrukking van solidariteit en, voor zover mogelijk, op basis van gedeelde kosten. Daarboven heeft Cuba jarenlang steun verleend in de vorm van subsidies aan de armste landen en is het zeer flexibel geweest in de vorm of de structuur van de samenwerking […]. In bijna alle gevallen is de Cubaanse hulp gratis, hoewel vanaf 1977 met enkele hoge-inkomenslanden, voornamelijk olieproducerende landen, een samenwerking in de vorm van compensatie is ontwikkeld. Het hoge ontwikkelingsniveau dat in Cuba is bereikt op het gebied van gezondheidszorg, onderwijs en sport heeft ertoe geleid dat deze sectoren bij de samenwerking zijn betrokken, hoewel er ook in andere sectoren, zoals de bouw, de visserij en de landbouw, wordt samengewerkt [27].
Door de belangrijkste bron van inkomsten van het eiland aan te vallen, schaadt Trump het welzijn van de Cubaanse bevolking, die voor haar economie sterk afhankelijk is van medische samenwerking. Op dezelfde manier ontneemt Washington miljoenen mensen over de hele wereld de enige toegang tot gezondheidszorg die ze hadden, waardoor hun leven op het spel staat. Wordt vervolgd in een tweede deel1] Laydis Milanés, “
Claves para entender la colaboración médica cubana,” Cubahora, 8 oktober 2019. https://www.cubahora.cu/politica/claves-para-entender-la-colaboracion-medica-cubana (toegankelijk op 31 december 2019).2] Fidel Castro, “
Programa Integral de Salud”, 29 maart 2014. www.fidelcastro.cu/es/internacionalismo/programa-integral-de-salud (geraadpleegd op 2 januari 2020).3] Salim Lamrani, “
Cuba’s Health Care System: A Model for the World”, The Huffington Post, 8 augustus 2014. www.huffingtonpost.com/salim-lamrani/cubas-health-care-system-_b_5649968.html (geraadpleegd op 1 april 2016).4] Dr. Margaret Chan, “
Remarks at the Latin American School of Medicine”, Wereldgezondheidsorganisatie, 27 oktober 2009. www.who.int/dg/speeches/2009/cuba_medical_20091027/en/ (toegankelijk op 30 april 2016).5] Prensa Latina, “
Venezuela potencia programa asistencial de salud oftalmológica”, 3 oktober 2019.6] Cuba Debat, “
Apoyo de Cuba a la lucha contra el ébola responde a la solidaridad de su Revolución,” 13 september 2014. www.cubadebate.cu/noticias/2014/09/13/apoyo-de-cuba-a-la-lucha-contra-el-ebola-responde-a-la-solidaridad-de-su-revolucion/#.
VBSAxVd42So (geraadpleegd op 14 september 2014).7] Barack Obama, “
Opmerkingen van president Obama en president Raul Castro van Cuba in een gezamenlijke persconferentie,” Het Witte Huis, 21 maart 2016. https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2016/03/21/remarks-president-obama-and-president-raul-castro-cuba-joint-press (toegankelijk op 3 januari 2020).8] Barack Obama, “
Opmerkingen van President Obama aan het volk van Cuba,” Het Witte Huis, 22 maart 2016. https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2016/03/22/remarks-president-obama-people-cuba (toegang tot 4 april 2016).9] Wereldgezondheidsorganisatie, “
Premio de Salud Pública en memoria del Dr. Lee-Jonk Wook 2017 – Contigente Henry Reeve (Cuba)”, 26 mei 2017. https://www.who.int/mediacentre/events/2017/wha70/lee-jong-wook-prize/es/ (geopend op 31 december 2019).10] Organización Panamericana de la Salud & Organización Mundial de la Salud, “
Estrategia de cooperación País PAHO/WHO. Cuba 2018-2022″, 2018, blz. 1. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/275329/ccs-cub-2018-2022-spa.pdf?ua=1 (geraadpleegd op 2 januari 2020).11] U.
S. Department of State, “
Trafficking in Persons Report”, juni 2019, p. 162. https://www.state.gov/wp-content/uploads/2019/06/2019-Trafficking-in-Persons-Report.pdf (site consulté le 2 janvier 2020).12] U.
S. Department of State, “
A Call to Action: First-Hand Accounts of Abuses in Cuba’s Overseas Medical Missions”, 26 september 2019. https://www.state.gov/a-call-to-action-first-hand-accounts-of-abuses-in-cubas-overseas-medical-missions/ (site consulté le 31 décembre 2019).13] Ministerie van Buitenlandse Zaken van de Republiek Cuba, “
Minrex: La cruzada de Estados Unidos contra la cooperación médica internacional de Cuba”, 5 december 2019. www.minrex.gob.cu/es/la-cruzada-de-estados-unidos-contra-la-cooperacion-medica-internacional-de-cuba (site consulté le 31 décembre 2019).14] Ministerie van Volksgezondheid van de Republiek Cuba, “
Firman Cuba y Ecuador acta de terminación de los convenios de cooperación”, 19 november 2019. https://salud.msp.gob.cu/?p=2882 (site consulté le 31 décembre 2019).15] Ministerie van Buitenlandse Zaken van Cuba, “
Minrex: La cruzada de Estados Unidos contra la cooperación médica internacional de Cuba”, op. cit.16] Jim Wyss & Nora Gámez Torres, “‘Bravo Bolivia,’ zegt Washington, maar geweld blijft bestaan te midden van de verkiezingsuitslagen”, The Miami Herald, 20 november 2019. https://www.miamiherald.com/news/nation-world/world/americas/article237547904.html (site consulté le 2 janvier 2020).17] Lise Alves, “
Cuba’s Doctors-Abroad Program Comes Under Fire”, The Lancet, 28 september 2019. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(19)32214-7/fulltext (site consulté le 4 janvier 2020).18] Tracey Eaton, “
USAID is van plan om tot 3 miljoen dollar uit te geven om Cubaanse artsen te onderzoeken”, Cuba Money Project, 6 augustus 2019. cubamoneyproject.com/2019/08/06/doctors/ (site consulté le 31 décembre 2019).19] Frankrijk 24, “
VS weigert visum aan de Cubaanse minister van Volksgezondheid voor de PAHO-vergadering”, 1 oktober 2019. https://www.france24.com/es/20191001-eeuu-niega-visa-a-ministro-de-salud-de-cuba-para-reuni%C3%B3n-de-ops (site consulté le 2 janvier 2020).20] Organisatie van Amerikaanse Staten, “
OEA acogerá conferencia ‘La oscura realidad detrás de las misiones médicas cubanas”, 16 december 2019. https://www.oas.org/es/centro_noticias/comunicado_prensa.asp?sCodigo=AVI-265/19 (site consulté le 2 janvier 2020).21] Marion Smith, “
Communist Cuba Enslaves Physicians”, The Wall Street Journal, 25 december 2019.22] U.
S. Citizenship and Immigration Services, “
Cuban Medical Professional Parole (CMPP) Program”, 12 januari 2017. https://www.uscis.gov/humanitarian/humanitarian-parole/cuban-medical-professional-parole-cmpp-program (site consulté le 31 décembre 2019).23] Mario J. Pentón, “
Cuban Physicians Still Abandoning Missions Abroad Despite End to U.
S. Parole Program”, The Miami Herald, 12 maart 2018.24] Ministerie van Buitenlandse Zaken van de Republiek Cuba, “
Minrex: De kruistocht van de Verenigde Staten tegen Cuba’s Internationale Medische Samenwerking,” op. cit.25] Ricardo López Hevia, “
En fotos, Ban Ki-moon visita la Escuela Latinoamericana de Medicina (ELAM)”, Cubadebate, 28 januari 2014.26] Diario do Centro de Mundo, “
Entrevista: ‘é incrível o que Cuba pode fazer’, diz OMS sobre ajuda contra ebola”, 23 oktober 2014. www.diariodocentrodomundo.com.br/entrevista-e-incrivel-o-que-cuba-pode-fazer-diz-oms-sobre-ajuda-contra-ebola/ (site consulté le 4 janvier 2020).27] Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties, Onderzoek naar wetenschap, technologie en menselijke ontwikkeling in Cuba, 2003, p.117-119. Research on Science, Technology and Human Development in Cuba 2003 | Human Development Reports (site consulté le 4 janvier 2020).