De economische en handelsrelaties tussen Cuba en Rusland worden terug beter. Was die relatie ooit vooral politiek-ideologisch, dan ziet Rusland Cuba tegenwoordig vooral als een uithangbord voor zijn exportproducten naar de Latijns-Amerikaanse markt.

Tot het uiteenvallen de Sovjet-Unie in 1991 onderhielden Havana en Moskou nauwe politieke en economische banden. Cuba vond in de Sovjet-Unie een belangrijke afzetmarkt voor zijn belangrijkste producten, bijvoorbeeld suiker. De Sovjet-Unie leverde in ruil jaarlijks gemiddeld 13 miljoen ton olie en andere producten tegen gesubsidieerde prijzen. De voormalige ideologische bondgenoot Rusland doet de jongste jaren flinke inspanningen om zijn dominante plaats op het Caraïbische eiland terug te heroveren. Deze vernieuwde samenwerking is echter veeleer pragmatisch en gericht op economische baten.

Russische expansie“Er was een moeilijke periode voor beide landen, maar de relaties zijn nooit afgesprongen, er kwam geen ruis op de lijn”, zegt Aleksandr Bogatyr, Russisch handelsattaché in Cuba. Analisten stellen dat Cuba vooral sinds 2012, toen Russisch president Vladimir Poetin aan zijn derde mandaat begon, een sleutelrol speelt in de Russische expansie naar Latijns-Amerika. In 2017 beliep de bilaterale handel tussen beide landen 270 miljoen dollar, geen overdreven groot bedrag, “maar het blijft groeien in een aanzienlijk ritme”, zegt Bogatyr. In 2017 komen er belangrijke contracten op vlak van transport (auto’s en kleine bussen) en apparatuur.“De plannen met Rusland zijn een goede strategie”, zegt Cubaans econoom Omar Everleny Pérez Villanueva. “Cuba kan daardoor zijn economische en handelsrelaties diversifiëren en zo de risico’s beperken.” De verbeterde relaties met China en de EU passen ook in die strategie. “Bovendien nemen de Russen de zaken ernstig. De initiatieven die ze nu realiseren, versterken de ontwikkeling van het land.”SchuldkwijtscheldingEen cruciaal element in de verbetering van de onderlinge relaties is dat 90 procent van de Cubaanse schuld van 27 miljard is kwijtgescholden die Rusland van de Sovjet-Unie had geërfd, de resterende 10 procent, ongeveer 3,5 miljard dollar, gaat Rusland opnieuw in Cuba investeren. “Door de heronderhandeling van de schuld met Rusland zal het beetje bij beetje mogelijk worden nieuwe kredietlijnen te verkrijgen”, zei Cubaans minister van Buitenlandse Handel, Rodrigo Malmierca, in oktober 2016 bij de ondertekening van twee nieuwe contracten, waaronder een voor de modernisering van de Cubaanse suikerindustrie.“De Russische banken zijn bereid deze samenwerking te financieren”, zegt Bogatyr. Cuba kampt momenteel immers met liquiditeitsproblemen maar “naarmate de samenwerking groeit, zal de economie verbeteren en zullen de inkomsten van het land toenemen.” De Cubaanse regering heeft er vertrouwen in dat de samenwerking met Rusland op middellange en lange termijn de economische ontwikkeling van Cuba ten goede komt.

Modernisering van het treinnetwerkRusland wordt onder meer nauw betrokken bij de modernisering van het Cubaanse spoornet, met een investering van 2 miljard dollar, zegt Bogatyr. Niet alleen wordt de infrastructuur hersteld en wordt Russisch materiaal geleverd, er wordt ook Cubaans personeel opgeleid om met de Russische technologie te werken. Andere sectoren waarin Rusland investeert, zijn energie, metaalindustrie, farmaceutica en lichte industrie. In januari 2018 arriveerden 340 Lada Vesta-wagens in Cuba, waar ze zullen worden ingezet voor taxi- en toeristische diensten. Voor Russisch autobouwer Avtovaz betekent dit na twaalf jaar afwezigheid een terugkeer naar het Caraïbische land, waar nog altijd oude Lada’s uit het Sovjettijdperk rondrijden.

Cuba bekleedt een zeer specifieke plaats in de regio, zegt Bogatyr. “De aanwezigheid van onze producten hier plaatst hen in een soort van vooruitgeschoven etalage.” Vooral de Speciale Ontwikkelingszone (ZED in de Spaanse afkorting) van Mariel, 45 kilometer van Havana, is een “interessante toegangspoort”. Daar streek Autocentro Zed als eerste Russische bedrijf neer. Het verhuurt, onderhoudt en herstelt Russische Kamaz-vrachtwagens, waarvan er 2400 aan Cuba geleverd worden. Kamaz wil in Mariel ook een vrachtwagenfabriek voor de Latijns-Amerikaanse markt bouwen.

RosneftOp 16 december 2017 bracht Igor Sechin, voorzitter van het Russische staatsoliebedrijf Rosneft, een kort verrassingsbezoek aan Havana. Hij had een onderhoud met president Raúl Castro, waarover weinig officiële informatie werd vrijgegeven. In 2017 leverde Rusland 200.000 ton olie en 17.000 ton petroleumderivaten aan Cuba. Sechin meldde dat zijn bedrijf de samenwerking met Cuba wil versterken.

Cuba kan zelf voor het ogenblik maar in de helft van zijn oliebehoefte voorzien. Bovendien trok Venezuela zich terug uit de raffinaderij van Cienfuegos, dat het tien jaar geleden mee had opgericht. Daardoor zijn alle ogen nu op Rosneft gericht. “Er wordt gepraat”, is het korte antwoord van Bogatyr op de vraag of Rosneft in de raffinaderij gaat investeren.

Bezoek van PoetinDe eerste stappen naar een hernieuwde samenwerking tussen beide landen dateren van het begin van de eeuw. Al kende deze toenadering de nodige obstakels. In 2000 bracht Russisch president Vladimir Poetin een eerste bezoek aan Cuba maar een jaar later besloot hij zonder enige aankondiging het elektronisch inlichtingencentrum Lourdes, aan de rand van Havana, te sluiten. Volgens Amerikaanse bronnen voorzag dat centrum Rusland van drie kwart van zijn militaire informatie. De Cubaanse regering was daar zeer verontwaardigd over. De huur van de installaties bracht Cuba 200 miljoen dollar per jaar op. De gebouwen werd omgevormd tot een informatica-universiteit, die ondertussen 14.000 ingenieurs heeft opgeleid.

Aan het tweede bezoek van Poetin aan Havana, in juli 2014, ging een grote schuldkwijtschelding vooraf. Dat leidde tot de ondertekening van een tiental bilaterale akkoorden over energie, olie, industrie en luchtvaart. President Raúl Castro op zijn beurt ging tweemaal naar Rusland, in 2009 en 2015. In april 2018 geeft president Castro de fakkel door. De hernieuwde samenwerking met de Russen wordt een van de erfenissen die hij achterlaat voor zijn opvolger.

IPS