Zowel in België als in Cuba zijn ouderen de eerste slachtoffers van het coronavirus. Maar de Cubaanse ouderen doen het in verhouding qua gezondheid veel beter dan hun Belgische leeftijdsgenoten.

Van de 9212 covid-19-doden die België op 21 mei telde waren een derde 85-plussers (3175) en een vijfde mensen tussen 75 en 84 jaar. Het virus trof dus vooral ouderen, en dat bleek ook uit de dramatische cijfers uit de woonzorgcentra, waar 4695 van de 9212 of de helft van alle overlijdens plaatsvonden.

In Cuba waren op 22 mei in totaal 81 mensen aan het coronavirus overleden, waaronder 2 buitenlandse toeristen (een Italiaan en een Rus). Volgens leeftijd vielen ook hier de meeste doden in de leeftijdsgroep 80-89 jaar (25 doden), gevolgd door de leeftijdsgroep 70-79 (21 doden). De meesten hadden voordien al andere ziektebeelden (hoge bloeddruk, diabetes, chronische ademhalingsproblemen, nieraandoeningen en kanker…). Ongeveer 65 % van de zieken waren tussen 20 en 59 jaar oud,In één rusthuis (‘hogar de ancianos’) in Santa Clara, in de provincie Villa Clara, werd bij 60 mensen (bewoners en personeel) een coronabesmetting vastgesteld waaraan twee mensen zouden overlijden. Santa Clara telde ook het grootste aantal positief geteste gevallen (135) van het hele eiland. Maar de overlijdens in het rusthuis in Santa Clara valt niet te vergelijken met de duizenenden overlijdens in de rusthuizen in de VS, het VK, Spanje of België.

Weinig doden, grote overlevingsgraadTerwijl mondiaal ongeveer 80 % van de in ernstige en kritische toestand verkerende covid-19-slachtoffers overlijdt, overleeft in Cuba 80 % van die categorie, zo merkt Ángel Guerra Cabrera op in zijn opiniestuk in het Mexicaanse blad La Jornada.

Het geheim van Cuba’s succes? Preventie, strikte inperkingsmaatregelen, massale (preventieve en curatieve) opsporing van (mogelijke) besmettingen, innovatieve geneesmiddelen en een goede samenwerking tussen alle actoren.

Kinderen en personen ouder dan 85 moeten binnenblijven. De familiedokters of verpleegkundigen komen systematisch langs om de gezondheidstoestand in hun wijken te controleren, bijgestaan door duizenden geneeskundestudenten. De dagcentra (zie verder) zijn gesloten, en de rusthuizen mogen slechts beperkt bezoek ontvangen.

Naast de pure medische teams spelen ook de comités voor de verdediging van de revolutie en andere organisatie hun rol in de bestrijding van de pandemie. Zo brengt het Centro Felix Varela – onze partner voor wie we de afgelopen jaren onze paascampagne hebben gevoerd – de risicogroepen in de wijken letterlijk in kaart. Maar ze helpen ook boodschappen doenCuba geeft 27,5 % van zijn bbp uit aan gezondheidszorg en welzijn (sociale bijstand), tegen een gemiddelde van 2,2 % voor de regio en in vergelijking met de aanbeveling van de UNO-Wereldgezondheidsorganisatie WHO om minstens 6 % te besteden.

Maar, de middelen blijven beperkt, niet in het minst door de aanhoudende en versterkte wurggreep van de VS-blokkade! Daardoor worden sommige producten voorbehouden voor de meest kwetsbaren. Op een bepaald moment konden alle 65-plussers in de ‘bodega’ (de winkels waar je met je rantsoenboekje terecht kan) een pakket wasmiddel en detergent afhalen (een ‘modulo’). En als er plots geen melk meer te vinden is, komt dat omdat ze bij voorrang aan kinderen en rusthuizen worden gegeven.

Welke rol spelen de ouderen nog in de maatschappij?

De Cubaanse columnist Julio Martínez Molina verwondert zich in zijn opiniestuk ‘De corona-malthusianen’ over België waar ‘de overheid de dokters vroeg om de covid-19-besmette ouderen en ‘zwaksten’ niet meer naar het ziekenhuis te brengen’. En dan heeft hij wellicht nog niets gehoord van dat voorstel van de Belgische econoom De Neve om gepensioneerden extra belasting te laten betalen om de coronacrisis te betalen…

Net als de kinderen kunnen ook ouderen in Cuba op bijzondere aandacht rekenen. Cuba behoort tot de landen met een sterke vergrijzing: 20% is ouder dan 60, en tegen 2030 zou dat oplopen tot 30%. De gemiddelde levensverwachting bedraagt er 78 jaar, maar daar tegenover staat – zoals in België – een relatief laag geboortecijfer (1,7 kinderen/vrouw, daar waar normaal gezien 2,1 nodig is om het bevolkingsaantal op peil te houden).

Ouderenzorg is een integraal onderdeel van een nationaal plan dat het welzijn van ouderen moet verbeteren, met aandacht voor fysieke en geestelijke gezondheid, voeding, sport en cultuur en zelfs voortgezet onderwijs. Zo is het niet ongewoon dat gepensioneerde leraars en professoren nog enthousiast lesgeven en menig oudje alsnog zijn (universitair) diploma haalt.

In 2000 richtte de universiteit van Havana, onder impuls van de vakbond CTC, de eerste vakrichting voor ouderen op. Tussen 2004 en 2005 studeerden er over het hele land 40 000 senioren af en gaven meer dan 7 500 professoren vrijwillig les.

Op medisch vlak zijn er multidisciplinaire teams voor geriatrische bijstand bestaande uit een gespecialiseerde arts, een verpleegkundige, een sociaal werker en een psycholoog, die allen over een diploma gemeenschapsgeriatrie beschikken en de klassieke familiedokter ondersteunen.

In 1982 beschikte Cuba nog niet over geriatrische afdelingen, terwijl die nu in meer dan 34 ziekenhuizen aanwezig zijn en er nu 1 geriater per 7000 ouderen is.

OuderenopvangVrouwen kunnen vanaf 60 jaar op pensioen, mannen vanaf 65 jaar. Het gemiddelde pensioen bedraagt 400 tot 530 peso (14 tot 18 euro). Hoewel veel zaken, waaronder de gezondheidszorg, gratis of dankzij de staatssubsidies goedkoop zijn, vullen vele gepensioneerden hun pensioen aan door als zelfstandige of werknemer bij te klussen of kunnen ze rekenen op steun van de familie. Zorg dragen voor je ouders is, zoals in veel landen in het Zuiden, bijna vanzelfsprekend een verantwoordelijkheid van hun kinderen. Zo wonen vaak drie generaties in een huis samen, ook al door de grote woningnood, vooral in de grote steden.

Er bestaan dagcentra (casa de abuelos) en rusthuizen (hogar de ancianos). Het aantal dagcentra steeg van 74 in 1998 tot 293 in 2019.

Tot slot zijn er in de gemeenschappen ook de ‘círculos de abuelos’ (grootouderskringen) waar ouderen – met speciale aandacht voor mensen met Alzheimer – terecht kunnen voor allerlei activiteiten.

Die werden oorspronkelijk rond 1980 opgericht als sociale buurtnetwerken. Ouderen kwamen bijeen om onder begeleiding van een turnleraar, een sociaal werker en de verpleegkundige en familiedokter in een parkje, een ziekenhuis of aan het strand samen te bewegen of andere activiteiten te doen.

Uit een onderzoek uit 1991, waarbij 200 deelnemers bij het begin en na een jaar van hun deelname werden bevraagd, bleek dat hun gezondheid er fel op was verbeterd: ze hadden hun chronische aandoeningen (artritis, hoge bloeddruk, diabetes, astma) beter onder controle, hadden minder medicatie nodig en voelden zich ook beter in hun vel (eenzaamheid en depressies wogen minder zwaar). Andere studies bevestigden de heilzame invloed van die kringen.

De dagcentra bieden fysieke, psychologische en sociale revalidatie, socioculturele en recreatieve programma’s, sport, persoonlijke verzorging. De mensen kunnen er terecht van 8 uur tot 17 uur.

Over het hele land zijn er zo’n 155 rusthuizen, die onderdak bieden aan iets minder dan 9000 bewoners. Ze zijn vooral bedoeld voor mensen zonder familie of van wie de familie hen niet kan helpen, of voor mensen met grote sociale problemen.

Zowel de toegang tot dagcentra als rusthuizen moet worden aangevraagd bij de lokale diensten van het ministerie van Volksgezondheid. Zowel de betrokkene zelf of zijn familiedokter of een organisatie kunnen de aanvraag indienen. Daarna onderzoekt men de prioriteiten en de socio-economische situatie van de kandidaat.

Het verblijf in een rusthuis of dagcentrum is niet gratis. De kosten voor personeel, voeding, geneesmiddelen, elektriciteit, brandstof, niet medisch materiaal, onderhoud etc. bedragen voor een rusthuis maandelijks 5600 peso. Met een tarief van 400 peso draagt de bewoner 7 % van die kosten. Wanneer de betrokkene onvoldoende middelen heeft, neemt de overheid het tarief gedeeltelijk of volledig voor haar rekening. Bijna 18 % van de bewoners (en hun familie) betalen het normale tarief, en voor de overige 80 % is er een gedeeltelijk of volledige tegemoetkoming door de overheid.

Zoveel is duidelijk, de Cubaanse maatschappij draagt zorg voor haar ouderen, en het coronavirus zal er niet zoals elders in de wereld duizenden voortijdig doen overlijden.