Dilma Rousseff was president van 2011 tot 2016, toen ze door een staatsgreep werd afgezet. Haar voorganger, Lula zit in de gevangenis na een belachelijk proces onder leiding van een rechter die nu minister van Justitie is, dankzij de extreemrechtse president Jair Bolsonaro.
Wat hebben de twee progressieve voormalige presidenten dan wel uitgespookt? Ze voerden een progressief beleid … Dilma Rousseff is op ManiFiesta van 21 en 22 september. Dilma Rousseff was van 2011 tot 2016 president van Brazilië, een gigantisch land met 208 miljoen inwoners en de economische reus in Latijns-Amerika. In 2016 werd ze afgezet door een staatsgreep. En ex-president Lula Da Silva, haar voorganger, zit in de gevangenis als gevolg van een schijnproces onder leiding van een rechter die nu minister van Justitie is onder de extreemrechtse president Bolsonaro.
De misdaad van de regeringen van Lula en Dilma? Ze lanceerden sociale programma’s die miljoenen Brazilianen uit de armoede haalden. Ze remden de ontbossing van het Amazonewoud door de agro-industrie af. Onder hun bewind stelde Brazilië zich onafhankelijker op tegenover de Verenigde Staten en nam het land in de jaren 2000 deel aan de linkse wending op het continent. Juist dit progressieve beleid was een doorn in het oog van de Braziliaanse (en Amerikaanse) elite. Bolsonaro, de huidige rechtsextremist en vriend van Trump, doet nu precies het tegenovergestelde. Maar Dilma Rousseff heeft haar laatste woord nog niet gezegd. Lang voor Bolsonaro’s machtsovername vocht ze al tegen de dictatuur. Ze zat drie jaar in de gevangenis en werd daar ook gefolterd. Dat maakt haar tot een symbool van het verzet.
Wie is Dilma Rousseff?
De Braziliaanse dictatuur (1964-1985) ging bijzonder repressief te keer toen Dilma Rousseff zich aansloot bij een gewapende guerrillagroep die de strijd aanbond tegen deze dictatuur. Die had de grondwet opgeschort, het parlement ontbonden, de individuele vrijheden afgeschaft en een militaire strafwet ingevoerd die het leger en de politie de bevoegdheid gaf om “verdachten” te arresteren en vervolgens zonder enige rechterlijke controle gevangen te zetten. Dilma werd in 1970 zelf gearresteerd, 22 dagen lang gemarteld en bleef daarna drie jaar in de gevangenis na haar veroordeling door een militaire rechtbank. De Arbeiderspartij, de PT, is voortgekomen uit dit verzet tegen de militaire dictatuur, uit de campagne voor de vrijlating van de politiek gevangenen en uit de harde stakingen in de industriële regio São Paulo. Dilma Rousseff sloot zich in 2001 aan bij de PT. In 2003 won Lula da Silva, de populaire vakbondsleider en oprichter van de PT, de presidentsverkiezingen. Dilma werd benoemd tot minister. Na twee ambtstermijnen (2003-2010) kon Lula zich niet een derde keer verkiesbaar stellen bij de presidentsverkiezingen. Dilma Rousseff werd de kandidaat voor de PT. Ze won de verkiezingen en werd de eerste vrouwelijke president van het land.
De grote sociale verwezenlijkingen van de PT-regeringenTijdens de twee Lula-legislaturen (2003-2006 en 2007-2010) zijn tal van sociale programma’s uitgevoerd. In een wereldwijd moeilijkere economische context zet Dilma ze voort. Met het Bolsa Família-programma (in het Nederlands “gezinsbeurs”), dat Lula in 2003 had gelanceerd, bereikte ze in 2016 maar liefst 14 miljoen gezinnen. La bolsa familia was een onderdeel van een omvattend programma “fome credo (zero honger) en bood de armste gezinnen uitkeringen in cash, op voorwaarde dat de kinderen naar school gaan. Naast de onmiddellijke resultaten op het gebied van voedselzekerheid en onderwijs gaf dat ook positieve neveneffecten: een (lichte) daling van de ongelijkheden, een toename van het aantal inschrijvingen van kinderen en adolescenten voor het onderwijs en, op het gebied van de gezondheid, een daling van de kindersterfte met 17% en van het percentage van de bevolking dat onder de armoedegrens leeft van 12% naar 4,8%. Een ander gebied waarop de PT-regeringen scoorden waren de lonen: tussen december 2002 en december 2010 steeg het minimumloon in reële termen met 54 procent. 47 miljoen mensen, zowel werknemers als gepensioneerden, profiteerden daar rechtstreeks van, omdat het minimumpensioen is gekoppeld aan het minimumloon. De regering-Dilma zette het beleid van verhoging van het minimumloon voort, maar met een trager tempo (reële stijging met 18,74% tussen 2011 en 2014).
In oktober 2014 werd Dilma verkozen voor een tweede termijn. Brazilië maakte toen een moeilijkere periode door, met een daling van de consumptie en van de grondstoffenprijzen op de internationale markten, wat leidde tot een beperking van de uitgaven, onder andere voor de enorme sociale programma’s. Je mag niet vergeten dat regering-Dilma een coalitieregering was, gevormd met centrum- en rechtse partijen. Tijdens haar tweede mandaat was de PT maar de tweede fractie in het parlement, met 58 leden op een totaal van 513. De partij van vicepresident Michel Temer had 69 zetels en verdedigde een vrij radicaal rechtsliberaal beleid. Met een ongunstige internationale economische conjunctuur en een rechtse coalitiepartner, die de sociale programma’s tot peanuts wil reduceren, stond de PT voor een dubbele en erg complexe uitdaging. In deze context probeerde Dilma het progressieve beleid zoveel mogelijk te redden. MilieubeleidDe beelden van de brandende Amazone schokten de hele wereld. Miljoenen hectaren gingen in rook op, duizenden branden werden aangestoken door handlangers van de agro-industrie. Soja en rundveehouderij floreren in Brazilië, aangedreven door een buitenlandse vraag die maar blijft groeien. De regering-Bolsonaro moedigt deze bosbranden openlijk aan. Amazonia is niet winstgevend, vindt hij, daar vlees en biobrandstoffen produceren, dat moet kunnen. Helaas gaat deze drang om gronden te ontginnen in het Amazonewoud niet terug tot Bolsonaro. Die bestond ook al tijdens de PT-regeringen van Lula en Dilma, en zelfs daarvoor: de vakbondsman en milieuactivist Chico Mendes werd in 1988 vermoord door huurmoordenaars van grote boeren omdat hij toen al vocht voor het behoud van het Amazonegebied. Lula en Dilma hebben het probleem van de ontbossing wel frontaal aangepakt. In 2008 lanceerden ze een internationaal fonds voor de bescherming en duurzame ontwikkeling van het Amazonegebied. Dankzij de maatregelen die zij in de periode tussen 2003 en 2016, toen zij president waren, hebben genomen, daalde het ontbossingstempo met een factor drie, van meer dan 20.000 km2 per jaar tot 6.000 km2.
Brazilië en wereldpolitiekBrazilië is de achtste economie van de wereld. De politieke en economische maatregelen van dit land hebben daardoor een grote impact op het mondiale evenwicht. En dus waren niet alleen de Braziliaanse politieke en economische elites erg ongelukkig dat de PT aan de macht was. Lula deed al het mogelijke om de hegemonie van de Verenigde Staten tegen te gaan en de zuid-zuidsamenwerking zo veel mogelijk te bevorderen. Brazilië deel nam daarom ook deel aan alle regionale initiatieven die de Verenigde Staten buitenspel zetten en die een multipolaire wereld bevorderden.
Maar toen de linkse wind in Latijns-Amerika ging liggen en het Amerikaanse imperialisme daarvan gebruikt maakte om zijn agressiviteit te vergroten, begon Braziliaans rechts zijn aanvallen tegen Lula en Dilma op te drijven om een einde te maken aan het experiment van een regeringsdeelname van de PT. In 2016 door een parlementaire staatsgreep tegen Dilma te organiseren en later door een juridische constructie op te zetten om Lula (die nog steeds zeer populair is onder de Braziliaanse bevolking) op te sluiten en hem te verhinderen zich kandidaat te stellen voor de presidentsverkiezingen van 2018 (die hij met de vingers in de neus zou hebben gewonnen en waardoor de overwinning van Bolsonaro er nooit zou zijn gekomen).
Beschuldigingen van corruptie, slachtoffer van een georkestreerde staatsgreep3,5 miljard dollar aan steekpenningen. Dit is het astronomische bedrag dat wordt genoemd in het Braziliaanse megaschandaal van de Lava Jato (car wash): een echt staatsschandaal waarbij de oliegigant Petrobras en het wijdvertakte bouwbedrijf Odebrecht zijn betrokken. Een groot aantal hooggeplaatste politici van alle Braziliaanse partijen was betrokken bij het overfactureren van overheidsopdrachten, waardoor zij miljoenen dollars aan provisies konden ontvangen. Hoewel Dilma noch Lula direct betrokken was, werd de campagne tegen Lula gestart. Zonder enig bewijs werd hij ervan beschuldigd dat hij een appartement aan zee (waar hij nooit een voet in heeft gezet…) zou hebben gekregen en werd hij veroordeeld tot 12 jaar gevangenisstraf wegens corruptie. Een zuiver politiek proces, zoals de journalist Greenwald heeft aangetoond door de telegramgesprekken tussen rechter Sergo Moro en de aanklager publiek te maken. Daarin werd expliciet gezegd dat ze de kandidatuur van Lula met alle middelen willen voorkomen, ook al zijn er maar weinig bewijzen tegen hem. Niemand heeft Dilma ooit beschuldigd van persoonlijke verrijking of van corruptie. Een instelling die de rekeningen van de staat moet controleren, toonde wel aan dat de begroting van 2014 was opgesmukt om een ingewikkelde begrotingssituatie te verhullen, net toen Dilma zich voor een tweede ambtstermijn kandidaat stelde, maar de federale officier van justitie oordeelde dat de aantijgingen tegen de regering geen misdrijf vormden. Het was allemaal van geen belang meer: de oppositie zette hoe dan ook een procedure voor het ontslag van de president in gang. Een enorm sterke en geroutineerde propagandamachine krijgt het voor elkaar: in augustus 2016 wordt Dilma Rousseff officieel uit haar functie ontzet, het slachtoffer van een parlementaire staatsgreep. De ironie is dat Temer, haar vicepresident die daarop president wordt, en een aantal leden van zijn nieuwe regering, zich schuldig hebben gemaakt aan corruptie. En dat is wel bewezen.
Het ging om een doelbewuste strategie om Dilma, de PT en hun sociale programma’s uit te schakelen. Een wraak van de vroegere machthebbers die nog niet verdwenen waren. Integendeel, zij hebben zich gereorganiseerd en vanaf 2014 zijn ze hun plan om de PT uit te schakelen beginnen uitvoeren. Met de hulp van invloedrijke think tanks, die hen toegang gaven tot de pers, maar ook via de social media, was extreemrechts bijzonder actief in het protest en de betogingen tegen Dilma. Die beperkten zich niet tot kritieken op de politiek van de PT, je hoorde er ook oproepen voor een herstel van de militaire dictatuur. Na de verkiezing van Bolsonaro – zelf een oud-kapitein die in zijn regering tal van militairen heeft opgenomen – begonnen de Brazilianen die hem steunden, pas echt van stapel te lopen. De sociale programma’s werden drastisch ingeperkt. De kliek rond hem slaagde er maar niet in om zich te ontdoen van de schandalen met corruptie en drugshandel, terwijl Bolsonaro had beloofd komaf te maken met die kwalen. Sergio Moro, de rechter die Lula zonder enig bewijs heeft veroordeeld en die daarmee verhinderde dat die zich nog kandidaat kon stellen, is benoemd tot minister van Justitie en Openbare Veiligheid.
PerspectievenDe overwinning van Bolsonaro is een tegenslag voor links, voor de sociale programma’s in Brazilië en voor het Amazonewoud. Maar het Braziliaanse volk laat de moed niet zakken. De campagne voor de vrijlating van Lula (Lula livre) draait op volle toeren. Het verzet tegen Bolsonaro en zijn asociale maatregelen organiseert zich. En er blijkt opnieuw een linkse wind op te steken op het Latijns-Amerikaanse continent, met mogelijk overwinningen voor de progressieve kandidaten in Argentinië, Bolivia en Uruguay in de komende werken. Op ManiFiesta krijgt u de kans om veel meer te weten te komen over de hoop en de strijdbaarheid van de volkeren van Zuid-Amerika, voor wie Dilma daar de woordvoerder zal zijn.