Bolivia probeert al langer dan een eeuw rechtstreeks toegang te krijgen tot de Stille Oceaan. In 1883 verloor het die toegang na een oorlog met buurland Chili. Het International Gerechtshof heeft een recente eis weerlegd. Het verbeteren van handelsrelaties kan een alternatieve oplossing zijn, ook al blijft die toegang belangrijk voor de economische ontwikkeling van Bolivia.
Bolivia wil graag een of twee eigen zeehavens. Al langer dan een eeuw voert het land een diplomatieke en juridische strijd met Chili over soevereine toegang tot de Stille Oceaan via een grondgebied (zie kaart) dat Bolivia verloor na een vierjarige oorlog met zijn buurland in 1883. Bolivia had in oktober 2018 zijn hoop gevestigd op een uitspraak van het Internationaal Gerechtshof. Dat concludeerde echter dat Chili niet wettelijk verplicht is om Bolivia soevereine toegang te geven tot de oceaan.
Deze uitspraak viel slecht bij Boliviaans president Evo Morales, die hoge verwachtingen had van een herstelde toegang tot de zee. Soevereine toegang tot de Stille Oceaan zou voor Bolivia aanzienlijke economische voordelen met zich meebrengen. Bolivia heeft vooral belangstelling voor de havensteden Arica en Antofagasta. Beide steden tellen ongeveer een kwart miljoen inwoners en zijn cruciaal voor de export naar Azië.
De meeste internationale export vanuit Chili vindt plaats vanuit Antofagasta of Arica. Ook Bolivia exporteert nu al bijna volledig van hieruit, veelal ruwe materialen zoals tin en basisproducten als sojabonen en zonnebloemzaden. Tachtig procent van de Boliviaanse export werd in 2017 verscheept vanuit Arica. Het belangrijkste argument van Bolivia is dat de gebrekkige toegang tot de oceaan zijn vooruitgang als ontwikkelingsland ondermijnt. Bolivia hoopt dat soevereine toegang tot de Stille Oceaan zijn onderhandelingspositie in Latijns-Amerika en wereldwijd sterk verbetert. Als het Bolivia gelukt was toegang te krijgen tot de oceaan, zou het bruto binnenlands product (BIP) volgens schattingen met een vijfde kunnen stijgen.
Momenteel is het BIP van Bolivia minder dan 15 procent van dat van Chili. Chili heeft aanzienlijk voordeel van zijn lange kustlijn. Internationale handel – waarvan het grootste deel met landen buiten Latijns-Amerika, is goed voor 56 procent van het bbp van Chili. Vooral de havens waar ook Bolivia graag toegang toe wil, sluiten voor Chili prima aan op de mijnbouwgebieden waar koper, molybdeen, zilver en goud gedolven worden. Die mineralen gaan onder meer naar China, Japan en Zuid-Korea.
Hogere kostenChili geeft Bolivia belastingvrije toegang tot zijn havens Arica en Antofagasta. Bolivia heerft er zijn eigen douanebeambten. Desondanks zou soevereine toegang de handelspositie van Bolivia aanzienlijk verbeteren. Het gebrek aan een eigen soevereine toegang tot de Stille Oceaan leidt tot een extra kostenpost van 55,7 procent per verscheepte container vergeleken met de prijs die Chili betaalt.
Doordat Bolivia door land omsloten is, stijgen de transportkosten. Die zijn op land hoger dan op zee. Daarnaast is het zo dat tarieven voor landtransport in buurlanden vaak onderhevig zijn aan monopolies. De meeste landen die door land omsloten zijn, hebben daardoor een economisch nadeel. Gemiddeld is de groei in deze landen 3,5 procentpunten lager dan die in andere landen. Uit onderzoek blijkt bovendien dat, ondanks substantiële handelsliberalisatie door ontwikkelingslanden in de jaren 1990, de exportprestaties van de door land omsloten landen tussen 1995 en 2015 zwakker waren dan die van ontwikkelingslanden die zeetoegang hadden. Extra handelskosten waren daar de belangrijkste oorzaak van.
In rijke, door land omsloten landen als Oostenrijk en Zwitserland, heeft de ligging minder impact op hun economische prestaties. Van de 45 door land omsloten landen in de wereld, is bij de negen rijke landen in Europa geen significant statistisch groeiverschil te zien vergeleken met andere rijke landen, omdat deze landen omringd worden door andere rijke landen die toegang hebben tot goede internationale handelsnetwerken. De uitdagingen voor deze landen verschillen dus sterk van die van ontwikkelingslanden.
Bolivia is nog lang niet zo ver en zal de uitspraak van het Gerechtshof niet zomaar accepteren. Politieke emoties spelen hier ook een rol – toegang tot de Stille Oceaan is een emotionele kwestie voor de Bolivianen. Het land is economisch gezien misschien beter af als het zich richt op diversifiëring van de handelsstrategie, in plaats van zich alleen te focussen op een soevereine toegang tot Arica en Antofagasta.
The Conversation en De Wereld Morgen