Op 1 mei 2020 telde Cuba als gevolg van de coronapandemie 1.537 besmettingen, 2.897 ziekenhuisopnames, 714 genezingen en 64 overlijdens. De inperkingsmaatregelen (gesloten scholen, thuis blijven, afstand houden, geen onnodige verplaatsingen, hygiënische maatregelen) blijven onverminderd van kracht. Van een noodtoestand is echter nog geen sprake.

Vele actorenDe strijd tegen het gebeurt met de inzet van alle sociale actoren: de ministeries en andere overheidsinstellingen, de gezondheidsdiensten, de massaorganisaties zoals de vakbond CTC, de comités voor de verdediging van de revolutie CDR, de vrouwenfederatie FMC. Ook de ngo’s en niet-georganiseerde burgers zetten zich . Zo schakelt onze partner Centro Felix Varela, die zich normaal gezien met milieu-educatie bezighoudt, zich voluit in de strijd tegen het virus is, en bezorgen privérestauranthouders gratis maaltijden.

De regering – met de president en de premier op kop – coördineert het geheel en zorgt voor de dagelijkse informatie aan de bevolking via kranten, radio, televisie en sociale media. In uitzonderlijke omstandigheden kan de regering alle middelen en activiteiten in handen nemen om de nationale defensie te verzekeren. Ze doet dat o.a. via de Nationale Defensieraad, waarvan de civiele bescherming (“defensa civil”) een onderdeel vormt.

De revolutie verdedigen en de bevolking beschermenVoor 1959 bestond er in Cuba geen efficiënt systeem van civiele bescherming. Er waren de EHBO-huizen van het ministerie van Gezondheidszorg en de brandweer, die eigenlijk hun plan moesten trekken.

De civiele bescherming werd opgericht op 31 juli 1962 en heette toen Defensa popular (volksverdediging). Ze moest vooral de genationaliseerde bedrijven, de bevolking, gronden en eigendommen van het volk beschermen tegen de contrarevolutionaire krachten uit buiten- en binnenland. De Revolutionaire Nationale Milities (Milicias Nacionales Revolucionarias) en de Militaire Organisatie voor de Industrie (Organización Militar de Industrias – OMI) uit oktober 1959 waren haar voorlopers. De organisatie van de civiele bescherming wordt een eerste keer wettelijk geregeld in 1966 en daarna in een decreet-wet van 1997.

Onder civiele bescherming verstaat men een systeem van defensieve overheidsmaatregelen, opgesteld in vredestijd en tijdens uitzonderlijke omstandigheden, met de bedoeling de bevolking en de nationale economie te beschermen tegen vijandelijke aanvallen en in tijden van natuurrampen of andere rampen. De civiele bescherming ontfermt zich ook over de gevolgen van de klimaatverandering en reddingswerken en dringende herstellingen van de infrastructuur in vernielde of besmette gebieden.

Na de doortocht van orkaan Flora in 1963 zou de civiele bescherming een sleutelrol gaan spelen in de preventieve en reactieve aanpak van orkanen – o.a. door massale evacuaties te organiseren – en van epidemieën. Het Cubaanse televisieprogramma Mesa Redonda maakte in 2017 een mooie reportage over 55 jaar Civiele Bescherming.

Civiele bescherming en nationale defensieraadPresident Miguel-Díaz Canel staat aan het hoofd van de civiele bescherming, in samenwerking met het ministerie van Defensie. Zij sturen de Generale Staf aan, die de ministeries, de bedrijven en de sociale instellingen onder zijn hoede heeft. De Generale Staf waakt over de toepassing van de maatregelen en normen inzake civiele bescherming, internationale verdragen en samenwerkings- en hulpprogramma’s in geval van rampen. Generaal Ramón Pardo Guerra is het hoofd van de Generale Staf.

De civiele bescherming werkt op diverse niveaus: de provincies, de gemeenten en de volksraden (soort wijk- of districtraden). Wanneer er geen noodtoestand is, is de leiding in handen van de voorzitters van de provincie- en gemeenteraden. Als er een ramp op komst is, worden de directiecentra van de Defensieraden actief. Het hele land is ingedeeld in defensiezones, op basis van de staatkundige en administratieve indeling van het grondgebied.

Naast de gezondheidsinstellngen spelen ook het leger en de politie een belangrijke rol in heel de civiele bescherming. De hoogste leiding ligt dan in handen van de Nationale Defensieraad. Zijn rol is grondwettelijk vastgelegd en verder geregeld in de ‘wet nr. 75’ (1994) en de decreet-wet* nr. 170 (1997). Hij is het hoogste orgaan van de staat. Zijn hoofdtaak bestaat erin, van in vredestijd, het land voor zijn verdediging te organiseren, te leiden en voor te bereiden en over de naleving van de geldende richtlijnen met betrekking tot de verdediging en veiligheid van de natie te waken. In uitzonderlijke en rampsituaties stuurt hij het land aan en neemt de bevoegdheden op zich die toekomen aan de staatsorganen, met uitzondering van de grondwetgevende macht. Het ministerie van Volksgezondheid valt onder het ‘orgaan voor het economisch en sociaal werk’.

Geen noodtoestandTot nog toe heeft Cuba geen noodtoestand afgekondigd en blijven de instellingen hun wettelijke bevoegdheden uitoefenen. De Defensieraad is voorlopig alleen op lokaal vlak geactiveerd. Het ministerie van Volksgezondheid vaardigde op 23 maart 2020 een besluit uit waarbij het, op grond van de wet op de volksgezondheid, een technische werkgroep opricht die de toepassing van de maatregelen dagelijks volgt en de regering adviseert over aanpassingen en nieuwe maatregelen. De werkgroep stelt ook de verplichte quarantainemaatregelen en behandelingsprotocollen vast, ontwikkelt een strategie om gezondheidswerkers op te leiden en geeft de bevolking gezondheidsvoorlichting. Op 9 april kondigde de generale staf van de civiele bescherming de eerste maatregelen van de gefaseerde aanpak van de coronacrisis aan.

HandhavingTot slot wordt ook op het gebied van de handhaving opgetreden. Mensen die de gezondheidsmaatregelen aan hun laars lappen of van de situatie gebruik maken om te speculeren of op de zwarte markt handel te drijven worden beboet of zelfs opgepakt. In dat verband werden in april al minstens 114 personen veroordeeld. Anderzijds mochten al meer dan 6.500 gedetineerden vervroegd naar huis terugkeren.

Preventie, organisatie, participatieBij de bestrijding van de pandemie spelen de gezondheidswerkers natuurlijk de centrale rol, maar ook de andere actoren leveren een noodzakelijke bijdrage om de schade zo veel mogelijk te beperken. Preventie, organisatie en participatie zijn hierin sleutelwoorden. Dat verklaart waarom Cuba bij rampen een relatief laag dodental heeft, en hopelijk zal men dat ook na de coronacrisis kunnen zeggen. België telt ondertussen meer dan 7.800 doden en schrijft GAS-boetes van 250 euro uit voor wie de inperkingsregels verkeerd interpreteert…