Voormalig legerkapitein Jair Bolsonaro werd zondag 28 oktober President van Brazilie. De politicus van 63 jaar oud, won 55% van de stemmen, terwijl zijn linkse tegenstander Fernando Haddad van de Arbeiderspartij (PT) 45% van de stemmen won. Brazilië lijkt zo af te stevenen op een donkere toekomst. Bolsonaro wordt weleens de “Trump van de Tropen” genoemd. Maar wie is hij? En waar staat hij voor?
Terug naar een militair bewindBolsonaro is een voormalig legerkapitein. Hij pleit ervoor om het leger terug meer macht geven. De Braziliaanse militaire dictatuur (1964-1985) was volgens hem een “20-jarige periode van orde en vooruitgang”. Nochtans hebben die militairen duizenden folteringen en moorden op hun geweten. Hij is zelf een hevig voorstander van folterpraktijken, omdat het volgens hem “toch de bedoeling is dat mensen hun mond open doen”. Bolsonaro bepleit daarnaast ook vrij wapenbezit. Veel van zijn aanhangers illustreerden dat door in de eerste verkiezingsronde hun wapens mee te nemen naar het stemhokje.
Hij dweept niet alleen met dat militaire verleden, hij bouwt er ook zijn ganse beleidsvisie op. Hij zegt openlijk dat als hij verkozen wordt het “ordentelijke en deugdzame” Brazilië zal herrijzen, wanneer “alle eerzame burgers zich (mogen) bewapenen”. Niet alleen criminelen – want hij belooft de misdaad radicaal uit te roeien – maar ook activisten en minderheden vallen inmiddels onder Bolsonaro’s categorie “individuen die het niet verdienen als mensen gezien te worden” en dus gemarteld en geëxecuteerd mogen worden.
Haatspraak tegen minderhedenDe nacht dat Bolsonaro nipt de eerste stembusronde niet won, viel er al een eerste dode. Een beroemd leraar van de dans-vechtsport capoeira werd door een Bolsonaro-aanhanger in een café vermoord. Hij kreeg twaalf messteken in zijn rug. De reden? Hij had voor Haddad gestemd, de kandidaat van de linkse Arbeiderspartij (PT). De reactie van Bolsonaro: “Wie is neergestoken, dat ben ik (nvdr, Bolsonaro werd tijdens een campagne-optocht effectief zelf ook lichtgewond bij een aanval met een mes). Wat heb ik ermee te maken als een vent met een T-shirt van mij aan overdrijft?”De lijst van Bolsonaro’s homofobe, vrouwonvriendelijke en racistische uitspraken is ellenlang. Trump is in vegergelijking met hem een koorknaap. Bolsonaro’s aanhangers zetten die haatspraak gretig om in de praktijk. Waar een maand geleden een nieuwe protestbeweging van grotendeels vrouwen die zich verenigden tegen Bolsnaro onder de noemer #EleNao (niet hem) nog massaal op straat kwam, is de sfeer de laatste weken op de straat zodanig grimmig geworden dat de angst om zich te uiten er dik in zit. Op sociale media nemen de berichten over aanvallen op anti-Bolsonaro activisten en PT- aanhangers alarmerend toe. Een jonge zwarte vrouw werd aangevallen wegens haar ‘#NietHij’-button. “Slet, ga naar huis, de afwas doen”, riepen de mannen terwijl ze haar de kleren van het lijf probeerden te rukken. “Zo meteen zal Bolsonaro jullie communistische teven je plek wijzen.” Ze verklaarde in de pers: “Nu gebeurt dus ook in de middenklasse wat we in de sloppenwijk altijd al meemaken.”De situatie in de Braziliaanse favela’s is al jarenlang explosief, maar nam de laatste maanden, onder de huidige rechtse President Temer, nog toe. Eind februari is de deelstaat Rio onder militair gezag geplaatst. Het geweld neemt hier sindsdien niet af maar juist toe. Tijdens 372 legeroperaties zijn in de favela’s 370 wapens gevonden. Elke dag vermoorden leger en politie twee sloppenwijkbewoners om een geweer, pistool of mes in beslag te nemen. Sinds de militaire ingreep is het aantal burgerslachtoffers met 140 procent toegenomen. Bolsonaro riep op om de favela’s nog grondiger op te kuisen en zei dat alle politie-agenten die een dode in naam van misdaadbestrijding op hun geweten hebben “een lintje verdienen”. Het wordt een opkuisoperatie zoals nog nooit meegemaakt in de geschiedenis van Brazilië, zo voorspelde hij.
Chicago boyDat het Bolsonaro menens is en hij zijn discours in daden wil omzetten, merken we aan de geheime meetings waar acht hoge legergeneraals en slechts één burger bij elkaar komen om Bolsonaro’s regeringsprogramma uit te werken. Die éne burger is Paulo Guedes, een econoom uit de ultra-neoliberale “Chicago school”. Hij was het die onder dictator Pinochet de harde neoliberale koers in Chili uitdokterde. “Ik weet niets van economie”, verklaarde Bolsonaro , “maar zal Paulo Guedes volgen”. Hij kreeg alvast de steun van de sterke agrarische sector, die als belangrijk machtsblok 214 van de 513 parlementsleden vertegenwoordigt. In Brazilië zijn het de machtige businesslobby’s (de blocos) die eigenlijk het parlement controleren. Die agrarische sector heeft wel oren naar een sterk protectionistisch beleid à la Trump om voornamelijk de veetelers te beschermen.
Een uitgesproken visie op onderwijs heet Bolsonaro dan weer wel. Overal zullen militaire openbare scholen worden opgericht. Onder leiding van legerofficieren en militaire politieagenten zullen vooral kinderen uit “gevaarlijke gebieden zoals de sloppenwijken” worden gedrild in “gehoorzaamheid en discipline”. Want dat is waar Bolsonaro voor staat: “voor orde en voor regelmaat, voor de traditionele waarden van het gezin”. Hij wil naar eigen zeggen van Brazilië een plek voor de meerderheid maken, waar minderheden moeten zwijgen en zich plooien naar de meerderheid, desnoods met geweld.
Steun van de PinksterkerkHoe kan het dat ruim de helft van de Braziliaanse kiezers op een anti-democratische, racistische, ex-militair als Jair Bolsonaro gaat stemmen? Dit terwijl de meerheid van Brazilië bestaat uit armen, zwarten en vrouwen. Dit komt omdat Brazilië al van oudsher een zeer gepolariseerde samenleving is, één van de meest ongelijke van Latijns-Amerika , waar corruptie en geweld welig tieren. Met zijn harde aanpak belooft hij om aan Braziliës eeuwige pijnpunten wel iets te doen. Door machtige TV-zenders zoals Globo is er een campagne opgezet om de PT (de Arbeiderspartij van Haddad en van rechtmatig Presidentskandidaat Lula – zie verder) de schuld te geven van zowat alles wat mis loopt in Brazilië. De mensen zijn dat beginnen te geloven. De opgeklopte onvrede tegenover de PT en hun 20-jarig bestuur is de overhand gaan nemen, ook bij de religieuze armen. Bolsonaro uit zich als een ultra-conservatief en gelovig mens. Hij heeft TV Record, het op één na grootste televisienetwerk van het land als één blok achter hem staan. Het is de machtige , stinkrijke en oerconservatieve Pinksterkerk die TV Record in handen heeft.
Anti – corruptieHij uit zich ook als dé anticorruptiekandidaat en heeft daaraan ook een significant deel van zijn stemmen te danken. Hij verkoopt zichzelf als de vernieuwer die ervoor zal zorgen dat corruptie niet meer in de weg staat om de wensen van het volk waar te maken. Operatie Lava Jata (carwash), een witwasoperatie waar de PT in betrokken was, laat nog steeds haar sporen na. Terwijl de regering van huidig president Temer en de president zelf ook beschuldigd zijn in corruptieschandelen, is de framing hardnekkig: PT staat voor de meeste Brazilianen gelijk aan corruptie. De immens populaire Lula, ex President, en rechtmatig Presidentskandidaat voor de PT, zou dit kunnen overstijgen, maar zit zonder harde bewijzen rond coruptie al maanden opgesloten in de gevangenis. Dat Bolsonaro zelfs al sinds 1991 in het Braziliaanse Congres zit , waar hij allianties aanging met fracties waarvan de leiders nu in de gevangenis zitten voor corruptie, daar maalt niemand om.
Dat toont de zwakheid aan van de Braziliaanse instellingen. Justitie wordt omgekocht en is partijdig. De huidige Braziliaanse opperrechter stelde onlangs zelf een militair uit de club die Bolsonaro’s regeringsprogramma schrijft, aan als zijn rechterhand.
VS- Brazilië alliantieBolsonaro heeft zijn populariteit te danken aan een soort van “
Brazilië eerst” imago. Het Brazilië van de meerderheid weliswaar. Toen de Noord-Amerikaanse pers vroeg hoe Bolsonaro zijn verstandhouding met Trump zou zijn , antwoordde zijn woordvoerder dat Jair Bolsonaro’s politiek in de eerste plaats gericht zal zijn op de bescherming van de strategische belangen van Brazilië en de Braziliaanse bevolking in binnen- en buitenland. “
Desalniettemin zijn wij van mening dat de Verenigde Staten in veel opzichten een natuurlijke strategische partner is – iets wat de afgelopen tien jaar onder de Braziliaanse Arbeiderspartij is verdwenen.” Hij pleitte voor de uitbreiding van de bilaterale handel, gezamelijke investeringen in defensie en de keuze voor sterke grenzen. “Samen kunnen Brazilië en de Verenigde Staten een aantal van de meest dringende zorgen van het westelijk halfrond aanpakken, zoals Venezuela”. Hij had het ook over het dwarsbomen van China’s onsubtiele pogingen om economisch en militair voet aan de grond te krijgen op het halfrond én over de noodzaak om daartegen een nieuwe veelzijdige regionale alliantie op te richten.
De zonen van Trump en Bolsonaro hebben elkaar ook al ontmoet op de schietbaan, misschien wel symbolisch over hoe ze de toekomst samen tegemoet zien. Er zijn bovendien ook hardnekkige geruchten dat de campagnestrateeg van Trump, Steve Bannon, “advies” heeft gegeven aan Bolsonaro over welke verkiezingsaanpak. Het ziet er helemaal naar uit dat de eerste economische en militaire macht én de tweede economische en militaire macht van het halfrond dezelfde vijanden gaan hebben, dezelfde waarden uitdragen en dus goed gaan kunnen samenwerken.
De tegenkandidaatFernando Haddad, de linkse kandidaat in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen in Brazilië riep zondag nog op tot respect voor zijn “45 miljoen kiezers”, omdat Bolsaro bij overwinning zijn tegenstanders “gevangenis of ballingschap” had beloofd.
Haddad is hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit van São Paulo. Hij was minister van Onderwijs en burgemeester van São Paulo en is ook een van de advocaten van Lula. Hij en zijn team hebben alles op alles gezet op het uitbouwen van een democratisch front tegen Bolsonaro. Daarvoor kreeg hij de steun van de Communistische Partij van Brazilië, de PCdoB, met Manuela D’Avila als kandidaat voor het vice-voorzitterschap. Haddad en alle partijen die zijn kandidatuur steunden (PT, PCdoB, PSB, PCB, PSOL en PROS) kwamen gisterenavond nog samen in de hoofdstad Brasilia. Rustig en principieel besloten ze tot onmiddellijke taken over te gaan. Ze willen zich op de moeilijke maar niet onmogelijke taak focussen om eenheid op te bouwen.
Maar Brazilië, zou Brazilië ook niet zijn, moest een groot deel van de bevolking niet in verzet komen. Brazilië is niet alleen van Bolsonaro en zijn aanhangers, Brazilië is evengoed van de Beweging van Landloze Boeren en de talrijke andere sociale basisorganisaties. Brazilië is ook van Lula en de PT en de vakbondsbasissen. Brazilië’s democratie ligt onder vuur, maar het verzet ertegen zal ook immens zijn.
Overgenomen van Solidair