Het is voor het eerst* dat de elf miljoen Cubanen zich op zo’n manier mogen uitspreken over de politieke koers van het land. Ook de 1,4 miljoen Cubanen die in het buitenland wonen, verspreid over meer dan 120 landen, zullen vanaf september via een website kunnen deelnemen aan de debatten.

Op het eiland zelf begonnen de debatten op 13 augustus. Op 15 november worden ze afgesloten. Tijdens de hele volksraadpleging zullen naar verwachting meer dan 135.000 vergaderingen plaatsvinden.

Betrokkenheid“De huidige grondwet van 1976 is al oud en misschien kennen de jongere mensen hem niet meer of hebben ze er geen band mee”, zegt Dania Rodriguez, een gepensioneerde vrouw die in haar buurt Kholy, in Havana, op 13 augustus deelnam aan een van de eerste vergaderingen. “Dit proces is heel erg nodig” op dit moment, zegt ze. Het “zorgt ervoor dat we ons allemaal meer betrokken voelen.”Privé-eigendomDe nieuwe grondwet, bekritiseerd door de enen, geprezen door de anderen, moet de veranderingen onder Raúl Castro (2008-2018) verankeren en de continuïteit van de hervormingen onder zijn opvolger, Miguel Díaz-Canel, garanderen.

De verwachting is dat het complexe proces in 2019 zal uitmonden in een definitieve tekst, die verrijkt zal zijn met de voorstellen van de burgers. Die gaat dan naar het parlement. Nadien, in februari, kan de bevolking in een referendum stemmen over de definitieve tekst.

De 224 voorgestelde wijzigingen gaan onder meer over een nieuwe overheidsstructuur, van lokaal tot nationaal niveau, over gelijkheid in het huwelijk en over de erkenning van privé-eigendom.

ScepsisBij de eerste twee vergaderingen, waarop binnen- en buitenlandse pers aanwezig mocht zijn, vielen de enorme verscheidenheid aan opinies, de scepsis en de stiltes op.

Een van beide vergaderingen, bijgewoond door 140 inwoners van Kholy, werd geleid door een lid van de Communistische Partij van Cuba en een jurist. De avondbijeenkomst duurde tot diep in de nacht.

De meeste commentaren gingen over de nieuwe gemeentelijke en provinciale overheidsstructuur die het document voorstelt. De deelnemers stelden ook voor om het gratis karakter van de gezondheidszorg en het onderwijs expliciet in de grondwet op te nemen en een grondwettelijk hof op te richten.

Verkiesbare gouverneurOok Dania Rodriguez gaf haar mening over de voorgestelde overheidsstructuur. “Het bevat zeer positieve dingen maar ik vind dat de gouverneur verkiesbaar zou moeten zijn”, zegt ze. Het ontwerpt erkent de autonomie van de 168 gemeenten en geeft deze meer macht. Maar tegelijk vervangt het de provinciale volksraden in de vijftien provincies door een kleine raad onder leiding van een gouverneur die door het parlement wordt aangeduid.

Op nationaal niveau worden wetgevende en uitvoerende bevoegdheden gescheiden, via de creatie van nieuwe functies als president en premier en een herverdeling van bevoegdheden en functies tussen de Raad van State, de Raad van Ministers en het parlement.

Taken niet uitvoeren“Ik steun het ontwerp maar ik vraag mij af hoe men dit in de praktijk gaat omzetten, hoe de instellingen op de naleving ervan gaan toezien”, zegt arts Diana Isel Ribiana, die deelnam aan een debat in haar polikliniek Nguyen Van Troi in Havana waar vijftig gezondheidswerkers werden geraadpleegd.

Ze benadrukte tijdens de bijeenkomst hoe belangrijk het is dat ambtenaren en overheidsdiensten hun taken uitvoeren en zorg dragen voor de bevolking.“Er zijn verschillende instanties die hun taken niet uitvoeren. Het is dan verschrikkelijk om iets gedaan te krijgen, en de mensen weten niet waar ze met hun klachten terecht kunnen.”Alle meningen tellen“De meningen worden verzameld zoals de mensen ze hebben geformuleerd”, zegt Sucel Lameré, de ambtenaar die de vergadering in de polikliniek leidde. “Alle meningen tellen, zowel toevoegingen als schrappingen, en ook de commentaren. Het gaat hier ten slotte om de algemene wet van de republiek.”In elke gemeente werd een commissie opgericht om alle opinies en commentaren te digitaliseren, met de volledige naam van elke persoon erbij. Het Centrum voor Sociaal-Politieke Studies centraliseert dat allemaal.

Bij de verwerking van al die gegevens zijn meer dan vierduizend mensen betrokken. Nog eens vijftienduizend mensen werden opgeleid om schriftelijke voorstellen te verzamelen.

Emigranten mogen niet stemmen“De grondwetsherziening heeft het democratische gehalte versterkt en zal dat nog meer doen tijdens de volksraadpleging die nu van start is gegaan”, zegt politiek analist Carlos Alzugaray. In een land dat al economische en sociale veranderingen heeft doorgevoerd, “was het van essentieel belang om ook het politieke systeem te actualiseren.”De grote nieuwigheid van deze volksraadpleging is dat voor de eerste keer ook emigranten mogen deelnemen. Er is in de Verenigde Staten vooral een grote Cubaanse gemeenschap. De emigranten mogen wel niet stemmen tijdens het referendum van volgend jaar. “Het is een stap in de goede richting”, zegt Maria Isabel Alfonso van Cuban Americans for Engagement (Cafe), een groep die voor een betere verstandhouding tussen beide landen ijvert. Sceptisch en minachtend“Het nieuws werd enthousiast onthaald door mensen die constructieve banden met ons land van herkomst willen onderhouden”, schrijft ze in een e-mail aan IPS. “Wie voor vijandigheid blijft opteren en geen enkel positief aspect ziet in de veranderingen in de Cubaanse samenleving, reageert sceptisch en minachtend.”
“De hervorming zou nog radicaler geweest zijn als ook wij, als onderdeel van de natie, in februari onze stem hadden kunnen uitbrengen wanneer de voorstellen van verandering worden goedgekeurd.” De huidige grondwet trad in werking in 1976. Hij werd gedeeltelijk hervormd in 1978, 1992 en 2002.* Noot van de redactie: Ook de eerste socialistische grondwet (1976) werd pas na een brede discussie en referendum goedgekeurd.