Het Cubaanse parlement keurde afgelopen zondag unaniem het voorontwerp van een nieuwe grondwet goed. Het ontwerp herbevestigt het socialistische karakter van de samenleving en geeft tegelijk een grondwettelijke basis om de privésector verder te ontwikkelen. Ook de hervorming van de staatsstructuren en een opening voor het homohuwelijk trekken de aandacht. Nu volgen nog verscheidene raadplegingen en uiteindelijk zal het volk zich in een referendum over de definitieve tekst uitspreken.
Drie eeuwen Cubaanse grondwetDe eerste Cubaanse grondwet zag het licht in 1869. Ze werd gevolgd door die van 1878, 1895, 1897, 1901 en 1940. In 1976 kwam de eerste grondwet van het socialistische Cuba tot stand. Ze werd gewijzigd in 1978, 1992 en 2002. De grondwet van 1976 werd bekrachtigd door een referendum waaraan meer dan zes miljoen Cubanen deelnamen en 96% haar goedkeurde. Ook de laatste herziening van 2002 vond plaats in een context van de mobilisatie van miljoenen Cubanen en referendum. Sinds 1976 gebeurden alle wijzigingen via een brede maatschappelijke raadpleging en amendering door het volk.
De Cubaanse Communistische Partij (PCC) nam met de oprichting van een werkgroep in 2013 het initiatief voor de huidige grondwetsherziening. De herziening vertrekt van het gedachtengoed van Fidel Castro, de toespraken en oriëntaties van Raúl Castro, de Richtlijnen voor het sociaal-economisch beleid (2011) en hun update (2016), de nationale partijconferentie van 2012, het zevende partijcongres van 2016 en van de daar goedgekeurde Concepttekst van het sociaal-economisch model voor de socialistische ontwikkeling. De nieuwe grondwet moet de huidige en toekomstige sociale, politieke en economische evoluties een wettelijke grondslag geven, onder andere met betrekking tot de rol van de privésector in de economie, buitenlandse investeringen, enz.
Het parlement ging in juni 2018 akkoord om de grondwet te herzien en stelde daartoe een commissie met 33 volksvertegenwoordigers samen. Die commissie won het advies in van verschillende deskundigen en instellingen, bestudeerde de grondwetten van landen als Venezuela, Bolivia, Ecuador, China en Vietnam en bekeek natuurlijk ook de eigen evolutie sinds de Cubaanse grondwet van 1940. Op basis daarvan stelde de commissie een ontwerptekst op.
VeranderingenDeze grondwetsherziening is een stuk ingrijpender dan de vorige, en ook langer: 87 artikelen meer dan in de huidige, waarvan er 113 gewijzigd worden en 13 worden afgeschaft. Een overzicht van de belangrijkste wijzigingen:Er worden verschillende eigendomsvormen erkend: die van het hele volk (staat), gemengde eigendom en privéeigendom. De rijkdom mag niet geconcentreerd worden, lees er mag geen kleine, rijke klasse ontstaan. De rol van de markt wordt erkend, maar de staat moet er wel op toezien dat die het algemeen belang en het soci.
Het huwelijk wordt omschreven als de eenheid tussen twee personen, en niet langer alleen tussen een man en een vrouw.
Buitenlandse investeringen worden als een belangrijk element voor de economische ontwikkeling beschouwd.
Diverse ingrijpende veranderingen in de staatsstructuur: er komt een post van president en eerste minister, in beide gevallen met een mandaat van hoogstens twee keer vijf jaar. De provinciale parlementen worden afgeschaft en vervangen door gouverneurs en raden waarin de voorzitters van de gemeenteraden zetelen. Een gemeentelijk mandaat zal ook vijf jaar duren in plaats van de 2,5 jaar nu. De gemeenten krijgen ook meer autonomie zodat ze sneller kunnen inspelen op de plaatselijke problemen, en waarbij de bevolking nauwer betrokken wordt. Aan het hoofd van de gemeente komt een intendant (leidend ambtenaar).
Er komt ook een permanente Nationale Kiesraad, die alle verkiezingsprocessen en volksraadplegingen zal organiseren, leiden en controleren.
De rechten van personen worden alleen beperkt door de rechten van de anderen, de collectieve veiligheid, het algemeen welzijn, het respect voor de openbare orde en alle rechtsnormen van het land. Er komen ook nieuwe rechten, zoals het recht op informatie, het habeas corpus*, toegang tot de rechtbank voor rechtsherstel en schadeloosstelling.
Socialisme en partijDe Staat moet een duurzame ontwikkeling bevorderen die de individuele en collectieve welvaart verzekert, voor meer gelijkheid en sociale rechtvaardigheid ijveren en de verworvenheden van de revolutie vrijwaren. De staatseigendom, het autonome staatsbedrijf en de planning moeten hun fundamentele rol blijven spelen, en de arbeiders moeten betrokken worden bij de leiding, regulering en controle van de economie.
Aan de leidende rol van de PCC en de socialistische ideologie wordt niet getornd, en ook het – tot op zekere hoogte – gratis onderwijs en gezondheidszorg blijven in de grondwet verankerd.
Maatschappelijk debatZoals gezegd betreft het hier een ontwerptekst, waaraan wellicht nog veel wijzigingen zullen gebeuren doorheen de duizenden debatten die vanaf midden augustus tot half november overal zullen plaatsvinden. De parlementaire debatten zelf werden overigens ook op televisie uitgezonden en uitvoerig weergegeven in de pers. Er waren de eerste dag niet minder dan 84 tussenkomsten, o.a. over het (homo)huwelijk, de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting.
De grondwetsherziening geeft iedereen de kans om mee te discussiëren over welke maatschappij men wil en welke verantwoordelijkheid men daarvoor wil opnemen, in een wereld vol tegenstellingen en ongelijkheid. En daarover moet politiek precies gaan, niet?
Het parlement moet de grondwetsherziening met minstens drie vierde van de stemmen goedkeuren en daarna moet ook een meerderheid van het volk zich via een referendum uitspreken.
Het thema van de grondwetsherziening komt ook aan bod op de informatie- en debatdag van Cubanismo.be op 11 (Nederlands) en 12 (Frans) augustus in het kader van de Marxistische Zomeruniversiteit. Meer info hier * Rechtsbeginsel dat aan elke gearresteerde verzekerd wordt dat hij voor de rechter gebracht zal worden om de reden van zijn gevangenneming te laten vaststellen, wat een waarborg inhoudt tegen willekeurige arrestatie en gevangenhouding.